Een klap en dan langdurig geweeklaag. Dat is het geluid van populisme dat op de harde werkelijkheid botst. De simpele oplossingen die de ‘problemen van de gewone Nederlander’ in één keer zouden oplossen, kunnen de confrontatie met de complexe realiteit zelden aan.

Het eigen risico direct en volledig afschaffen blijkt dan toch niet haalbaar. De zorg kan toch niet zonder privaat geld. En zinvol stikstofbeleid draait toch altijd uit op inkrimping van de veestapel. Geef een boos Kamerlid de sleutel van een ministerie en de redeloze woede maakt snel plaats voor pragmatisme.

Zelfs het achteloos afgeschafte Groeifonds blijkt toch belangrijk voor het vaderlandse verdienvermogen en maakt serieuze kans op een herstart, verklapte de nieuwe minister van Economische Zaken.

De rol van de ambtenaren bij al deze ministeriële bekeringen tot de Kerk van het Realisme valt niet te onderschatten. Zij waren het die de kersverse bewindslieden van het geloof in simpele oplossingen afhielpen. Daar schuilt een gevaar in, want de Kamer zit nog vol gelovigen. Met een beetje pech gaan die hun teleurstelling nu op de ambtenarij afreageren.

FD

Jan Kees de Jager was Dutch dus blunt. Jeroen Dijsselbloem vond dat landen die hun geld verspillen aan ‘drank en vrouwen’, geen steun verdienden. En toen Spanje en Italië tijdens corona om hulp smeekten, vroeg Wopke Hoekstra om een onderzoek naar hun spilzucht.

Koppig en bot. Zo staan de onze ministers van Financiën bekend in Brussel. De kiezer smult ervan, maar het gevolg is meestal dat we minder gedaan krijgen dan de omvang van de onze economie rechtvaardigt. We gooien met veel kabaal de deur dicht, wetende dat hij later toch weer op een kier moet. Tegenstribbelen als onderhandelingsstrategie.

Eelco Heinen lijkt zich moeiteloos naar deze traditie te voegen. Nadat Draghi met een dik rapport was gekomen over herstel van de concurrentiekracht van Europa, waarbij samenwerking, verdere integratie van markten en – inderdaad – ook grote investeringen, belangrijke aanbevelingen waren, reageerde de nieuwe minister van Financiën: ‘Landen, ga eerst zelf hervormen, breng je huishoudboekje op orde, voordat je vraagt om geld uit de gemeenschap zelf.’

Dat botte moet hij nog onder de knie krijgen. De koppigheid zit er al in.

FD

Begin over vergrijzing en migratie en er is altijd wel iemand die roept: ‘We moeten gewoon meer baby’s krijgen’. Pieter Omtzigt bracht het maandag subtieler in zijn HJ Schoo-lezing: de natuurlijke bevolkingsaanwas is sinds kort negatief, de vruchtbaarheid slechts 1,43 kind per vrouw en dat zal tot extra immigratie leiden. Daar moeten we een debat over hebben, vindt Omtzigt.

Demografen voeren dat debat al decennia. De daling van het kindertal is immers niets nieuws. Al sinds 1973 zit Nederland onder het ‘vervangingsgetal’ van 2,1 kinderen. Dat de natuurlijke aanwas negatief zou worden, zag iedereen aankomen.

We weten ook allang dat meer kinderen krijgen (als je dat al zou kunnen of willen beïnvloeden) geen oplossing is voor het vergrijzingsprobleem. Integendeel: de eerste twintig jaar kosten kinderen juist meer geld en meer personeel. Uit berekeningen tot 2050 blijkt dat de grijze druk (het aantal AOW’ers per werkende) niet afneemt als we weer 2,1 kinderen krijgen. De groene druk (het aantal kinderen per werkende) verdubbelt wel.

FD

Om na een asociaal lange zomervakantie te zeuren over hardwerkende politieagenten die eerder met pensioen willen is, nou ja … misschien wat asociaal.

Maar toch: de Regeling voor Vervroegde Uittreding (RVU) voor zware beroepen die het kabinet wil verlengen, was altijd tijdelijk bedoeld. Dit schreef het toenmalige kabinet in 2021 over de wet: ‘De regeling heeft ten doel werknemers die overvallen zijn door de versnelde verhoging van de AOW-leeftijd de mogelijkheid te bieden vervroegd uit treden.’ De pensioenleeftijd ging snel omhoog en mensen geboren voor 1961 hadden zich daar niet op kunnen voorbereiden.

Maar als de RVU eind volgend jaar afloopt, zijn er weer vijf jaar verstreken. De hogere AOW-leeftijd kan voor niemand meer een verrassing zijn. Werkgevers en werknemers hadden vijf jaar om te wennen. En om maatregelen te nemen, zoals betere werkomstandigheden en begeleiding, structurele herverdeling van taken en serieuze om- en bijscholing, inclusief de bijbehorende budgetten.

Vakbonden blijven dromen van AOW met 65 jaar en werkgevers blijven hopen dat personeelstekorten tijdelijk zijn. Maar vergrijzingsontkenning is geen arbeidsmarktbeleid.

FD

China doet het. Volgens onderzoekers van het Finse Centre for Research on Energy and Clean Air zal de CO₂-uitstoot van het land dit jaar dalen. China investeert zoveel in zon, wind en waterkracht dat de toename van duurzame stroom groter is dan de groei van de elektriciteitsvraag. Dat is voor het eerst.

Daarmee schaart China zich bij de groeiende groep landen met dalende CO₂-uitstoot. Nederland staat op die lijst. Net als de EU als geheel. In de VS daalt de uitstoot. En in Zuid-Korea, Japan, Australië en vele andere historisch grote uitstoters. Niet overal helaas. De meeste opkomende economieën blijven steeds meer CO₂ produceren.

Natuurlijk is minder uitstoten lang niet genoeg om klimaatverandering te vertragen, laat staan te stoppen. Daarvoor moet de netto uitstoot naar nul. Of liever nog: naar negatief. Maar dat nu China, veel eerder dan gedacht, het omslagpunt bereikt, geeft toch hoop. Vooral omdat van serieus wereldwijd klimaatbeleid nog nauwelijks sprake is.

Als dit al kan zonder een hoge, mondiale CO₂-prijs, hoe snel kan het dan wel niet gaan als we eindelijk eens voor die efficiënte oplossing kiezen?

FD

De export daalde weer in mei. En de productie van de industrie kromp. Zo gaat het nu al een jaar lang. In bijna alle maanden sinds mei 2023 meldde het CBS lagere uitvoer en productie. Logisch dat de Nederlandse economie blijft kwakkelen. Het herstel dat eerder nog voor 2024 werd voorspeld, lijkt er niet echt te komen.

Maar toch heerst er niet echt een recessiegevoel. De werkloosheid is historisch laag, het begrotingstekort valt keer op keer mee, de koopkracht stijgt en de consumptie ligt hoger dan een jaar geleden. Als dit een recessie is, dan is het een heel bijzondere. Overal in het land zijn er opklaringen en in de handel en de zware industrie is er een plaatselijke hoosbui.

Export en industrie worden vaak gezien als de ruggengraat van de economie. Maar terwijl de rugwervels het begeven, blijft Nederland fluitend rechtop staan. Al een jaar lang.

Dat geeft te denken. Kan de overheid de zware industrie niet wat harder aanpakken, in belang van milieu, klimaat en omwonenden? En hoeven we dan voortaan niet meer te buigen voor iedere wens van onze exporteurs? In tijden van massawerkloosheid was dat nodig, maar nu misschien niet meer.

FD

Omdat het vandaag eindelijk warm wordt, drinken wij een Nespresso Barista Creations Coconut Flavour Over Ice. Weer zo’n briljante innovatie uit de laboratoria van Nestlé. Daarbij happen we van hun nieuwe KitKat voor veganisten. Nu met rijstmelk! De kat speelt ondertussen met z’n Felix Play Tube Kattensnack, met ham- en kalkoensmaak. De zoveelste innovatie van ’s werelds grootste voedingsmiddelenproducent.

Maar zelfs bij de slimme Zwitsers slaagt niet ieder innovatief project. Zo heeft men de poging om in 2025 voor verpakkingen alleen nog herbruikbaar en composteerbaar plastic te gebruiken moeten laten varen. Vanwege ‘infrastructurele problemen’ is dat doel helaas niet meer haalbaar. In plaats daarvan worden de verpakkingen ‘geschikt voor recycling’, een subtiele verandering van taal, met grote gevolgen voor het afvalprobleem. De plasticsoep kan wachten, eerst moet een nieuwe Maggi Smaakmaker voor Tomatensoep worden uitgevonden.

Ook Unilever, Mondelez en Ferrero hebben hun doelen de afgelopen tijd afgezwakt. Zo verzuipt de wereld in plastic. Maar daar drinken we dan wel gezellig een kopje koude koffie met kokossmaak bij.

FD

Voor de succesvolste economieën ter wereld moet je naar … Europa. Wat? Dat werelddeel van stagnatie, hoge belastingen en overregulering? Ja, dat Europa. Van de tien landen met het hoogste bruto binnenlands product per inwoner zijn er zes Europees. Een daarvan is Nederland.

De Verenigde Staten, China, Duitsland, Japan en India, dat zijn de vijf grootste economieën ter wereld. Tenminste, als je kijkt naar het totale bruto binnenlands product (bbp) omgerekend naar Amerikaanse dollars. Een bekend lijstje dat iets zegt over de kracht en macht van de grote landen. Maar zegt het ook iets over hun succes? Slechts zeer ten dele. Het totale bbp in dollars is het product van drie verschillende cijfers. Het is het bbp per hoofd van de bevolking maal de omvang van de bevolking maal de wisselkoers van de munt ten opzichte van de dollar. Een land met een grote bevolking en een sterke munt komt al snel op een hoge plaats.

Om economisch succes te meten, kun je daarom beter kijken naar het bbp per hoofd van de bevolking en dat uitdrukken in een dollarneutrale eenheid. Statistici van de Wereldbank rekenen al sinds 1970 aan zo’n indicator. Onlangs kwam de nieuwe editie van dit International Comparison Program (IPC) uit. Het berekenen van het bbp per hoofd is daarbij niet de moeilijkste taak, het gaat vooral om het bepalen van de juiste omrekenfactor voor de verschillende valuta’s.

Daarvoor gebruikt de Wereldbank het principe van koopkrachtpariteit: de wisselkoersen worden bepaald door het prijspeil in de landen tegen elkaar af te zetten. Zo wordt de binnenlandse koopkracht van iedere verdiende dollar, euro, yen of renminbi vastgesteld en zijn de bbp-niveaus vergelijkbaar zonder dat gebruik wordt gemaakt van de altijd fluctuerende wisselkoersen op de valutamarkt.

Op deze manier gemeten heeft Luxemburg het hoogste bbp per hoofd van de bevolking. Het is niet de grootste of machtigste economie, maar produceert wel per inwoner de meeste materiële welvaart. Vergeleken met het wereldgemiddelde verdient de Luxemburger bijna zeven keer zoveel.

Singapore staat op nummer twee, voor Ierland, Qatar, Noorwegen en Zwitserland. De Verenigde Staten, in totaal dollar-bbp gemeten de grootste economie, komt pas op plaats zeven. Nederland haakt nog net aan bij de mondiale top tien. Wij zitten een factor 3,3 boven het mondiale gemiddelde. Netjes.

Maar wie zijn die ‘wij’ precies? Is dat de Nederlandse burger? Niet per se. Ook het op basis van koopkrachtpariteit gemeten bbp per hoofd kan een vertekend beeld geven. Het is niet toevallig dat landen zoals Luxemburg, Ierland en Zwitserland zo hoog staan. Daar is het belastingregime en de financiële sector ingericht op het binnenhalen van grote multinationals. De winst en het vermogen van deze bedrijven is altijd op zoek naar een belastingluwe plek, en slaat neer in dit soort landen. Dat geeft op papier een hoog bbp, ook per hoofd, maar leidt niet een-op-een tot een hoog inkomen van de bevolking. Bij uitgesproken belastingparadijsjes als Bermuda, Macau en de Kaaimaneilanden neemt deze vertekening zelfs groteske vormen aan. Zij stonden dan ook in de oorspronkelijke top van het Wereldbanklijstje, maar ik heb ze er wegens grootschalig valsspelen rücksichtslos uitgeschrapt.

Ook landen met veel meer export dan import, met hoge investeringen en veel buitenlandse werknemers die hun inkomsten naar het land van herkomst sturen, kunnen een hoog bbp per hoofd hebben, zonder dat die hoofden zelf dat zo ervaren.

Daarom maakt de Wereldbank ook nog een ander lijstje. Daarbij wordt gekeken hoeveel de burgers in elk land uitgeven aan consumptie, weer gecorrigeerd voor verschillen in prijspeil. Deze actual individual consumption is een betere maatstaf van materiele welvaart, in elk geval op korte termijn.

Op dat lijstje gaan de Verenigde Staten toch weer aan kop. Amerikanen wonen niet alleen in het rijkste land, ze geven ook nog eens het meest uit. Luxemburg zakt twee plaatsen, met dank aan de belastingontduikers. Duitsland schiet van plaatst zestien naar acht.

En Nederland? Wij zakken wat plaatsen en gaan van tien naar zeventien. Ons overschot op de handelsbalans en wellicht toch ook de rol van Nederland in de internationale belastingontwijking zorgen dat ons hoge bbp zich slechts gedeeltelijk vertaalt in hoge consumptie.

FD

Het mes gaat in de Nederlandse universiteiten. Of beter: de botte bijl. De inkomsten dalen door minder instroom van studenten. De langstudeerboete en de rem op buitenlandse studenten zal dat verergeren. Als klap op de vuurpijl wil de nieuwe coalitie fors bezuinigen op onderwijs en onderzoek. ‘Versterking van de kenniseconomie’ krijgt volgens het hoofdlijnenakkoord ‘prioriteit’, maar in de financiële bijlage zie je daar niets van terug.

Op alle universiteiten zijn inmiddels crisisteams bezig om de begroting recht te breien. Op zich kan het best goed zijn om eens met de stofkam door de organisatie te gaan, maar het grote risico is dat juist studenten en jonge onderzoekers de dupe worden.

Zo gaan bij Universiteit Twente alle studentassistenten eruit en komt er een vacaturestop voor promovendi en postdocs. Een typisch geval van ‘insiders’ sparen, door ‘outsiders’ buiten te sluiten. Je voorkomt er misschien gedwongen ontslagen mee, maar de deur voor jonge, ambitieuze academici slaat dicht.

Snij in de overhead, schrap desnoods een paar leerstoelen, maar bezuinig niet op de toekomst van ons onderwijs en onderzoek.

FD

‘Leuk als je langskomt, maar liever niet op maandag’, had Poetin tegen Orbán gezegd. ‘Die dag ben ik druk met het bombarderen van het kinderziekenhuis van Kiev. Dus fijn als je al voor het weekend kunt komen.’

Dus was de Hongaarse premier op vrijdag naar Moskou gereisd. Op vredesmissie namens de Europese Raad, waar hij sinds kort voorzitter van was. Nou ja, niet echt namens die regeringsleiders, want hij had hun niets over zijn bezoek verteld. Maar door met het logo van het Hongaarse voorzitterschap te zwaaien, kreeg zijn bezoek toch Europese allure.

Orbán begreep best dat de Russen burgerdoelen moesten platschieten. Zo’n kinderziekenhuis vol jonge patiëntjes staat de vrede in de weg. Maar wat de Hongaarse premier niet begreep is waarom de EU hem dit allemaal toestond. Er was plichtmatig gezucht, maar verder kon hij gewoon z’n gang gaan. Geen sancties, geen subsidiestop, niet eens een boycot van zijn voorzitterschap.

De grootste regeringspartij van Nederland had hem zelfs beloond door zich per direct bij zijn nieuwe Europese fractie aan te sluiten. ‘Nu door naar China’, dacht Orbán. ‘Nog meer vrede stichten.’

FD