Terwijl Europa kwakkelt, trekt de Amerikaanse economie een sprint. Het bbp lag in het laatste kwartaal van 2023 bijna 1% hoger dan een kwartaal eerder. De groei is vooral te danken aan de Amerikaanse consument. Die geeft in enquêtes steevast aan dat het slecht gaat met de economie en met de eigen financiële situatie, maar die zorgen worden zodra het winkelcentrum in zicht komt aan de kant geschoven. Het beschikbaar inkomen stijgt, de inflatie daalt, de werkloosheid blijft laag, dus het geld brandt in de zak.
Kom daar maar eens om in Nederland. Ook bij ons stijgt het reëel beschikbaar inkomen (dus gecorrigeerd voor inflatie) en is de werkloosheid historisch laag. Maar dat zet de Nederlandse consument niet aan tot uitgeven. Gedurende de eerste drie kwartalen van 2023 daalde de consumptie zelfs. Cijfers voor het vierde kwartaal zijn nog niet gepubliceerd en misschien dat Nederlandse huishoudens er in de laatste maanden van vorig jaar nog een klein plusje uit hebben weten te persen. Maar het jaar als geheel is eigenlijk al niet meer te redden.
Het geld is op
Wat wil je, Bouman, het geld is op! Dat is voor een groep Nederlanders ongetwijfeld het geval. De boodschappen zijn duur en de gasrekening is nog altijd hoger dan vóór de energiecrisis. Maar de meeste huishoudens doen zuinig zonder keiharde noodzaak. Dat is te zien aan de grote hoeveelheden geld die maandelijks op de spaarrekening worden gezet.
Tijdens de coronapandemie werd er veel gespaard omdat de horeca dicht was en de grenzen gesloten. De collectieve spaarpot groeide in 2020 met ruim €42 mrd. Er werd pakweg vier keer zoveel gespaard dan in de jaren ervoor. Toen de economie weer openging, vielen de besparingen eerst terug richting het oude niveau. Na de lockdowns mocht het geld weer rollen, maar deze bestedingsdrift was van korte duur en anders dan in de Verenigde Staten werd het coronaspaargeld niet of nauwelijks aangesproken. Die miljarden bleven op de spaarrekening staan, voor je weet maar nooit.
Die extra pot is blijkbaar nog steeds niet genoeg gevuld. Inmiddels spaart Nederland weer alsof de lockdowns en winkelsluitingen nooit zijn gestopt. Eind 2023 stond er alweer €28 mrd meer op de spaarrekeningen dan een jaar eerder. Ondanks de ingrijpend gestegen kosten van levensonderhoud bleven veel Nederlanders appeltjes voor de dorst hamsteren.
En daar gaan ze ook dit jaar mee door. Dat is tenminste wat mensen aangeven in enquêtes van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Elk kwartaal wordt de volgende vraag gesteld: ‘Als u kijkt naar de economische situatie, vindt u het dan een goed of een slecht moment om te sparen?’ Bij de laatste enquête antwoordde maar liefst 63% dat sparen nu een goed idee is. Dat is het hoogste percentage sinds eind 2020. Slechts 29% vindt het een slecht moment. Vóór de pandemie was die groep meestal in de meerderheid.
De spaarrente is gestegen, dus misschien is het logisch dat dit de spaarzin heeft aangewakkerd. Dat zal een rol spelen. Maar uit een andere CBS-vraag blijkt dat het toch vooral te maken heeft met een gebrek aan bestedingslust. Niet meer dan 13% van de ondervraagden denkt dat dit jaar de omstandigheden geschikter worden voor het doen van grote uitgaven. Dat percentage is net zo laag als tijdens het dieptepunt van corona in 2020. Ondanks de dalende inflatie en stijgende lonen, de hoge en stabiele werkgelegenheid en de coronamiljarden op de bank, ziet de Nederlandse consument het toch nog maar een jaartje aan.
Geen wonder dat de economen van ING in hun recente raming van de Nederlandse economie slechts een kleine rol voor de consument zien. De economie zal dit en vooral volgend jaar weer wat aantrekken, en ook de consumptie zal wat herstellen. Maar de consumptiegroei blijft achter bij die van de economie als geheel. Het zal weer van het buitenland moeten komen: de export trekt de kar.
Buitenlandse vraag van Amerikaanse consumenten, bijvoorbeeld, die hun chagrijn over het gestegen prijspeil wél opzij zetten en weer van het leven gaan genieten. Zij hebben hun coronaspaargeld allang opgesoupeerd, dus zullen ze dat als vanouds op de pof doen, met alle schuldenproblematiek van dien. Wat meer binnenlandse bestedingen, vooral van de consument, zou het economische herstel in Nederland een stabielere basis geven.