Daar zit je dan, onhandig gehurkt voor de meterkast, om bij het licht van een halflege zaklamp de getallen op de gasmeter en de watermeter te ontcijferen. Misschien hangt daarboven ook nog zo’n ouderwetse stroommeter met onleesbare cijfers. Doorgeven van meterstanden is een beproeving.

Maar nu is er … Blicker! De Nederlandse start-up bedacht een app waarmee je via je mobieltje alle meterstanden afleest en doorgeeft. Stedin en Brabant Water zijn in elk geval enthousiast, zo valt te lezen op de website blicker.ai. Let op de extensie van de domeinnaam: .ai. Het systeem draait op zelflerende software. Vier van de elf werknemers bij Blicker zijn ‘AI software engineer’.

Nee, het is niet de meest futuristische toepassing van kunstmatige intelligentie. De taalvirtuositeit van ChatGPT en de tekenkunst van Dall-E laat de gebruiker in ontzag achter. Een slimme meterlezer doet dat niet. Maar Blicker laat wel zien hoe snel AI opduikt in het dagelijks leven. De les: we hoeven niet te wachten totdat de computer kan schrijven als Vestdijk en schilderen als Vermeer, maar moeten nu beginnen met het toepassen en gebruiken ervan. Zeker op het werk.

Die oproep doet ook Jim Read van Deutsche Bank in zijn wekelijkse nieuwsbrief. Hij vraagt: ‘Why aren’t we already using generative AI at work?’ Read toont een grafiek die laat zien hoe snel het gaat. In 2020 konden de beste generatieve AI-systemen (zoals ChatGPT) zich al meten met de mens. Examens in sociale en geesteswetenschappen werden ongeveer net zo goed of slecht gemaakt als mensen zonder expertise. Ook bij bèta- en techniekvakken kon AI zich meten met amateurs. Twee, drie jaar later zitten de beste generatieve AI-systemen al bijna op het niveau van echte expert.

Het tempo zit erin en bedrijven en werknemers moeten mee. Ga in elk geval experimenteren en probeer de drempels die implementatie in organisaties vertragen (technologie, data, kennisgebrek, regelgeving, toezicht) snel te slechten.

Mijn toevoeging: vooral de zakelijke dienstverlening moet vaart maken. Al vele jaren kijken economen vol verbazing naar de abominabele productiviteitsontwikkeling in die sector. Kantoren staan vol computers, iedere werknemer heeft via het internet toegang tot alle kennis van de mensheid, maar productiever wordt men niet. Terwijl tussen 2002 en 2022 de arbeidsproductiviteit in de industrie met 65% toenam, was er in de zakelijke dienstverlening sprake van stilstand. Twintig jaar van digitaliseren en automatisering heeft precies niets opgeleverd.

Ondernemers wijzen vaak op de verstikkende regelgeving. De ene helft van het personeel is bezig de andere helft te controleren. Dat schiet niet op. Het speelt vast een rol, maar ontelbare mislukte automatiseringsprojecten bewijzen dat er ook iets mis is met de manier waarop we de computer inzetten. De mens dient zich aan te passen aan de nukken van de digitale wereld en dat aanpassingsvermogen valt vaak tegen. Wat nodig is, is een menselijke interface, een computer die zich aanpast aan ons.

AI zou die interface kunnen zijn. Een bekende producent van kantoorsoftware uit Redmond, Washington voegde onlangs AI-toepassingen toe aan z’n tekstverwerker, mail- en spreadsheetprogramma. Het is nog niet revolutionair, maar duizend keer handiger dan de ‘paperclip’ die ons vroeger te hulp schoot. We moeten in elk geval met dit soort toepassingen gaan oefenen.

Bij een recent experiment kregen 5000 medewerkers van een callcenter realtimesuggesties van een generatief AI-systeem. Het leverde een 14% hogere productiviteit op, betere medewerkers (leereffect), minder personeelsverloop en ook de bellers waren tevreden.

Natuurlijk, AI moet gereguleerd worden en terecht dat de politiek zich druk maakt over uitwassen. Maar de angst moet niet regeren. Europa miste al de boot bij genetische modificatie van gewassen, omdat we voor de zekerheid alles hebben verboden. Laten we het bij AI wat genuanceerder aanpakken. Volgens cijfers van de Oeso zijn er in Nederland nog net wat meer optimisten dan pessimisten als het om AI gaat. In bijvoorbeeld Japan, Korea en Scandinavië is het optimisme groter. Meer aandacht voor de nuttige toepassingen, en wat minder voor de vermeende gevaren, zou het enthousiasme bij ons kunnen vergroten. Om te beginnen in de meterkast.

FD

In Turkije krijgt CO₂ een prijs. Volgend jaar gaat het land van start met een emissiehandelssysteem naar Europees voorbeeld. Dat maakte de minister van energie vorige week bekend.

Kan ons dat wat schelen? Jazeker, want het laat zien hoe het klimaatbeleid van de EU wereldwijd school maakt. Wij hebben sinds 2005 zo’n handelssysteem voor CO₂ -rechten (EU ETS). Na een aarzelend begin is dat goed gaan lopen. Vervuilende bedrijven betalen meer dan €80 per ton CO₂ , waardoor groene alternatieven rendabel zijn geworden.

Om de concurrentiepositie van Europese bedrijven te beschermen wordt vanaf 2026 op staal, aluminium, kunstmest, cement en elektriciteit uit landen zonder CO₂ -beprijzing, een corrigerend importtarief opgelegd. Dit ‘Carbon Border Adjustment Mechanism’ jaagt concurrenten op de kast, maar stimuleert ze vooral om zelf ook te beprijzen.

Naast Turkije maken landen als India, Japan, Maleisië, Vietnam, Nigeria en Pakistan plannen voor een eigen handelssysteem. Indonesië, Mexico en Kazachstan zijn dit jaar al gestart. China deed dat in 2021. Het EU ETS zou wel eens Europa’s grootste exportsucces kunnen worden.

FD

Deze verkiezingen zouden gaan over de inhoud. Ik zie vooral lafheid. NSC van Omtzigt kan wel eens de grootste worden en dat verdient stevig tegengas van andere lijsttrekkers. Maar die trekken een dubbel paar fluwelen handschoenen aan als ze de Redder des Vaderlands tegenkomen. Kritiek op de publiekslieveling levert geen stemmen op. Alleen Laurens Dassen van Volt stribbelt nog weleens tegen.

Terwijl er genoeg politieke punten zijn te scoren. Neem het NSC-voorstel voor een districtenstelsel. Voor het grootste deel van de Tweede Kamer mogen we straks alleen nog op lokale kandidaten stemmen. Ik zie niet hoe je met zo’n 19de-eeuws kiesstelsel onze 21ste-eeuwse problemen oplost. Het leidt tot provincialisme en cliëntelisme. Kan een Kamer vol regionale belangenbehartigers weloverwogen nationaal beleid maken? Moet je je voorstellen hoe een discussie over huisvesting van statushouders zal gaan als ieder Kamerlid z’n eigen postcodegebied tevreden moet houden. Of over nationaal stikstofbeleid. Nederland is te klein voor democratie op kabouterschaal.

Graag een kritische discussie hierover. Voordat we gaan kiezen. Niet pas erna.

FD

Verkiezingsprogramma’s lezen, het is geen onverdeeld genoegen. Veel beloftes, weinig financiële onderbouwing. De partijen die hun programma laten doorrekenen door het CPB, volstaan vaak met een verwijzing naar die sommen. Komende woensdag komt het CPB daarmee en zien we hoe men de plannen wil gaan betalen.

Maar ook bij de partijen die hun ideeën niet bij het CPB durven in te leveren (NSC, PVV, BBB, Partij voor de Dieren, SP, FvD), is er een opvallend gebrek aan financiële onderbouwing. De programma’s zijn vooral wensenlijstjes vol toffe voorstellen die pas uitgevoerd gaan worden als de geldbomen eindelijk vrucht dragen.

Maar dat is mijn onderwerp niet nu. In plaats van speuren naar financiële onderbouwing, ging ik op zoek naar de opvallende, vreemde en soms regelrecht maffe plannetjes in de programma’s. Hier een volstrekt arbitrair overzicht van deze verkiezingsfantasietjes.

NSC van Pieter Omtzigt gaat de universiteiten dwingen om het onderwijs grotendeels in het Nederlands te geven. Engels is taboe; dat trekt buitenlandse studenten aan en die moeten weer ergens wonen. Terwijl de wetenschap alles in het Engels doet, moet het bij ons in het Nederlands. Voor de woningmarkt. Alsof je in de 15de eeuw Erasmus verbiedt in het Latijn te communiceren.

VVD haalt een gouwe ouwe van stal: elke huurder van een sociale woning moet zijn woning kunnen kopen. We zijn terug bij Stef Blok. Er zijn al te weinig sociale huurwoningen, maar de wachtlijsten kunnen nog langer. Willen we minder corporatiewoningen?

Dan de nieuwe combinatie Groenlinks-PvdA. We wisten al dat links de kloof tussen flex en vast te groot vond. En dat men bij het motto ‘Flex minder flex, vast minder vast’ het tweede deel steevast vergat. Maar nu duikt een nieuwe variant op: ‘Vast nog vaster’. Men wil ‘ontslag minder makkelijk’ maken. Het Oeso-lijstje waarop Nederland steevast bovenaan prijkt als het land met het strengste ontslagregime, moeten de opstellers van het programma hebben gemist.

Bij de PVV is alles in het (dunne) programma wel op een of andere manier bijzonder. Het voorstel ‘Financiële steun aan ouderen met een laag inkomen voor kosten dierenarts bij zieke huisdieren’ roept veel vragen op. Toch weer een nieuwe toeslag? Waarom alleen de dieren van ouderen? Tellen honden en katten van arme jongeren niet mee?

Veel over boeren en landbouw in het BBB-programma, uiteraard. Maar dan ook opeens de zin: ‘De ECB moet zijn balans versneld afbouwen.’ Hoe is dat zo pardoes het programma gekomen? En weet BBB dat we in het EU-Verdrag hebben beloofd dat regeringen van eurolanden zich nooit zullen bemoeien met het monetaire beleid van de ECB? De onafhankelijkheid van de centrale bank werd juist door Nederland (en Duitsland) zwaar bevochten.

D66 komt met een extra goedkoop ov-kaartje voor buiten de spits: het ‘klimaatticket’. Hun eigen NS-baas Wouter Koolmees wilde de spits duurder maken, omdat dan het materieel schaars is. Maar daar win je geen verkiezingen mee. Dus kiest D66 voor de onhandige weg: goedkoper als er geen schaarste is. Overigens zorgt goedkoop ov vooral voor minder fietskilometers. Elders in het programma wil de partij fietsen juist bevorderen.

Over het CDA kunnen we kort zijn: beetje hypocriet. Softdrugs blijven illegaal, maar er komt wel een ‘hasj-heffing’. Het staat er echt. Bij Partij voor de Dieren had de opsteller misschien net een trekje genomen toen die schreef: ‘Zielloze online allesverkopers worden zwaarder belast.’ Ze bedoelen Bol.com en Booking.com. Die hebben dus geen ziel. Bij ChristenUnie heeft iedereen er daar wel een van. Daarom kan men geestdriftig het kwaad van high-frequency trading op de beurs bestrijden. Flitshandel wordt verboden. Wie vertelt het Flow Traders?

De zieltjes bij de SGP moeten op koers blijven met ‘gratis relatietherapie’. Denk kent zijn achterban en wil goedkopere autoverzekeringen voor taxichauffeurs. FvD wil een Nederlandse missie naar de maan, al twijfelt de partijleider of de mens daar ooit is geweest. JA21 stelt voor dat ‘Mensen al het door werk verdiende geld op een speciale rekening kunnen storten’. Daarover is dan geen vermogensbelasting verschuldigd. Nee, hoe dat werkt snap ik ook niet echt.

Maar in elk geval: er valt wat te kiezen, mensen!

FD

Lastenverzwaring voor het bedrijfsleven en cadeautjes voor de burger: Den Haag is er dol op. Sinds 2017 is de lastendruk voor bedrijven met 11% gestegen en die voor burgers met 7% gedaald. Is dat genoeg? Nee, zegt de Tweede Kamer. De belastingkorting voor expats wordt daarom flink verlaagd en de opbrengst uitgedeeld aan de ‘pechgeneratie’. U weet wel, die groep jongeren die het geluk heeft in deze tijd af te studeren en kan kiezen uit meerdere, goed betalende banen.

Expats bederven de huurmarkt, vindt Pieter Omtzigt, die de motie indiende. Alsof het binnenlandse wanbeleid niet de echte oorzaak is van het tekort aan huurwoningen. Uit een evaluatie bleek overigens dat de expatregeling ‘doeltreffend en doelmatig’ is. We krijgen een beter vestigingsklimaat en trekken noodzakelijke kenniswerkers aan, voor een relatief lage prijs.

Niemand wil dat horen natuurlijk, want met buitenlanders pesten win je verkiezingen. Opvallend is dat voor buitenlandse expats de regeling wordt versoberd, terwijl het identieke voordeel voor Nederlandse expats in het buitenland geheel in stand blijft. Logisch, die hebben wél stemrecht.

FD

Begrotingsfondsen, ze waren bij de start van Rutte IV even hot, maar lijken nu alweer zo uit als skinny jeans. Het Groeifonds werd een graaifonds voor lagere accijns. Het Klimaatfonds komt maar niet door de Eerste Kamer. Het Stikstoffonds werd daar controversieel verklaard.

Het VVD-programma belooft ‘geen nieuwe fondsen’. De PVV wil zowel Klimaat- als Stikstoffonds schrappen. NSC van Omtzigt zet zelfs een streep door alle fondsen. Ook door het Groeifonds.

Verstandig? Het levert in elk geval geen cent op, want de fondsen worden niet vooraf gevuld. Ze zijn slechts een belofte dat er in de toekomst begrotingsruimte is voor klimaat, stikstof en innovatie, zodat marktpartijen met vertrouwen langlopende investeringen kunnen doen.

Zie de fondsen als een correctie op de primitieve wijze waarop de overheid begroot. Het Rijk heeft alleen een kasboek met inkomsten en uitgaven, maar geen balans. Een geactiveerde voorziening voor bijvoorbeeld toekomstige klimaatkosten is er niet. Daardoor regeert de hijgerigheid, en schuift men investeringen steeds vooruit.

Fondsen zijn ‘nieuwe politiek’. Zonder gaat het straks weer als vanouds.

FD

Wordt het nog wat met het terughalen van productie naar Europa? Het is een wens die de afgelopen jaren alleen maar groter is geworden.

Eerst was er de pandemie: beleidsmakers ontdekten dat er in Europa nog nauwelijks mondkapjes werden gemaakt. Ook voor pijnstillers moesten we elders zijn. Vervolgens mondde het zerocovidbeleid van China uit in grote opstoppingen in de productie- en aanvoerketens. Was onze afhankelijkheid van Aziatische fabrieken niet te groot geworden?

In 2022 barste de technologieoorlog tussen China en de VS in alle hevigheid los en kreeg import uit China een geopolitieke lading. De Russische aanval op Oekraïne en de energiecrisis onderstreepten nog eens het belang van zelfvoorziening. Het politieke project van de Europese Commissie om de Europese Unie ‘strategisch autonoom’ te maken, belandde in de politieke mainstream.

Maar verder moet Europa het doen met kleine overwinningen. Auping, VDL en DSM maken medische mondkapjes op Hollandse bodem. In Frankrijk gaat volgend jaar een grote paracetamolfabriek open, en Macron wil nog 49 basismedicijnen weer lokaal produceren. Chipfabrikanten lokt Europa met miljarden aan subsidies. Batterijfabrieken krijgen ruim baan. En Duitsland wist een ‘gigafabriek’ van Tesla naar binnen te hengelen. Al komt de Model Y, de best verkopende elektrische auto in Europa vooral uit de fabriek in Shanghai.

Tegelijkertijd is het in de Europese industrie als geheel vooral malaise. De industriële productie ligt al een jaar op een dalende trend en afgaande op de inkoopmanagersindex (43,1 in oktober, ruim onder het kantelpunt van 50) zit er de komende tijd geen verbetering in. Jean-François van Boxmeer, voorzitter van de European Round Table for Industry sprak deze week zelfs van ‘industrieel verval’.

De ambitie van strategische autonomie botst ook op de betonnen muur van de demografie: de arbeidsmarkt is nu te krap voor omvangrijke reshoring van activiteiten. Daar hebben we simpelweg de mensen niet voor.

Toch blijft de noodzaak om productie en productieketens te versterken en crisisbestendig te maken. Maar daarvoor is slimmer beleid nodig dan simpelweg lokale productie bevorderen.

Een nieuwe studie van Accenture laat dat goed zien. Het advieskantoor benaderde ruim 1200 professionals van grote, internationale bedrijven in de industrie, uit Europa (niet uit Nederland helaas), Noord-Amerika en Azië en vroeg hun naar de plannen om productie- en aanvoerketens robuuster te maken. Dat kan via drie kanalen. Door verplaatsing van activiteiten, bijvoorbeeld reshoring. Maar ook door fabrieken en magazijnen te automatiseren en robotiseren, zodat personeelsgebrek geen belemmering vormt. Ten derde kunnen bedrijven hun ketens digitaliseren, zodat die wendbaarder worden en beter te managen zijn.

Maar weinig industriële bedrijven blijken daar nu al mee bezig te zijn. Grote projecten worden slechts bij 7% (verplaatsing), 17% (robotisering) en 7% (digitalisering) gedaan.

Dat schiet niet op. Maar die inspanningen zouden binnenkort in een stroomversnelling kunnen komen. De komende drie jaar verwacht een veel groter percentage flink geld te steken in versterking van de keten. Het meeste geld gaat naar nieuwe productielocaties, maar ook op robotisering van productie en opslag, en het digitaliseren van het netwerk van ketenpartners wordt stevig ingezet.

Robuustere ketens zijn niet per se kortere ketens. Lokale productie zal vaak niet de oplossing zijn. Uit recent onderzoek van de Bank for International Settlements, blijkt dat de wens om minder afhankelijk te zijn van China eerder leidt tot meer dan minder schakels in de keten. Maar de combinatie van meer diversiteit in leveranciers en de inzet van nieuwe technologie kan de schokbestendigheid ten goede komen. Daarbij hoeft de uitkomst helemaal niet te zijn dat Europa weer zo veel mogelijk zelf gaat maken.

FD

Daar was eindelijk het NSC-verkiezingsprogramma. Het stelt niet teleur. Omtzigt heeft zich omringd met experts en die mochten duidelijk de pen vasthouden. Je hoeft het er niet mee eens te zijn, maar de plannen voor bestuurlijke vernieuwing, arbeidsmarkt en een leven lang leren zijn weldoordacht en baanbrekend.

Maar soms wisten de experts het ook niet. Dan werd gekozen voor een gemakzuchtige oplossing: een maximum, een richtgetal, een plafond. Zo wordt het aantal ambtenaren bevroren. De 3%-norm voor het tekort wordt ‘hersteld en gehandhaafd’. De EU-afdracht mag niet stijgen. En migratie mag niet hoger zijn dan de 50.000 per jaar. Hoe dit moet, of het kan, wat de consequenties zijn (bezuinigen?), geen idee. Dit is politiek wensdenken.

En dan is er nog dat raadselachtige ‘plafond’ voor de rijksuitgaven, sociale zekerheid, zorg en klimaat. Is dit gewoon het uitgavenkader van de zalmnorm? Of krijgen we harde plafonds waardoor de zorgkosten vier jaar lang niet mogen stijgen (succes daarmee!) en er in een recessie geen extra geld is voor de bijstand? Ook mét een programma is nog niet echt duidelijk wat Omtzigt precies wil.

FD

De energietransitie is een sprint met de lengte van een marathon. We moeten snel handelen en dat vervolgens heel lang volhouden. Een uitputtingsslag. Gelukkig verschijnt Nederland in topconditie aan de start. Met een afgetraind lichaam, de duurste renschoenen en de monomane instelling van de topatleet…

Maar niet heus. Nederland is een dikke roker die het er wel even denkt bij te doen. Het doel is ambitieus, maar pijn lijden willen we niet. Het moet ‘haalbaar en betaalbaar’, we willen ‘klimaatrechtvaardigheid’, en zetten geen stap zonder ‘voldoende draagvlak’. Met een zware rugzak vol eisen en de veters aan elkaar gebonden gaan we van start.

De nieuwste handicap: zonnepanelen mogen niet meer op landbouwgrond. Veeteelt en akkerbouw gebruiken 54% van onze grond, maar daar mag geen snipper van naar energieproductie. Suikerbieten voor de frisdrankindustrie, snijmais voor de koeien en bloembollen voor de export, het is allemaal belangrijker dan de energietransitie. Twee miljoen hectare gebruikt de landbouw, maar een paar duizend voor energie is al te veel.

Zo strompelen we door. Die finish gaan we nooit halen.

FD

‘Het spijt me’, had de kandidaat gezegd. ‘Ik was graag naar uw programma gekomen, maar het kan niet.’ De beroemde tv-presentator had hem verbaasd aangekeken. Politici wilden altijd in zijn programma optreden, zeker in verkiezingstijd. Maar deze niet. ‘Intrigerend’, dacht de presentator. ‘Leg uit, waarom niet?’

‘Mijn politieke partij is nauwelijks twee maanden oud. Ik heb wel wat ideeën en plannetjes, maar nog steeds geen verkiezingsprogramma Dat wilde ik wel schrijven, maar er kwam telkens iets tussen. De tijd vloog om en voor ik het .wist zaten we vlak voor de verkiezingen.’ Met wanhoop in zijn stem: ‘Ik heb nog steeds geen programma!’

‘Dat is niet erg’, suste de presentator. Ik stel wat vragen, u geeft antwoord. Daar is geen dik programma voor nodig. ‘Nee’, zei de kandidaat, nu opeens heel stellig. ‘Ik heb beloofd het anders te doen. Op inhoud. Nieuwe politiek. Een nieuw contract. Transparant zijn. Altijd eerlijk en helder. Onmogelijk om dan in een tv-show te gaan zitten voordat ik mijn uitgewerkte plannen aan de kiezers heb gepresenteerd. Ik zou een modderfiguur slaan. Dus ik kom niet. Het spijt me, Twan.’

FD