Denk je net iets te begrijpen van de economische gevolgen van de pandemie, blijkt het weer helemaal anders te werken. Ik trapte er de afgelopen twaalf maanden al een paar keer in. En de meeste andere economen met mij, gok ik.
Tijdens de eerste golf werden we verrast door zowel de snelheid als de alomvattendheid waarmee de corona-crisis de economie raakte. Binnen enkele weken belandde een flink deel van de particuliere sector in een vrije val. Dat begon al vóór de ‘intelligente’ lockdown — toen de import uit China haperde en angstige consumenten de winkelstraten gingen mijden — en versnelde nadat de restricties waren ingegaan.
Het ging niet alleen snel in het voorjaar van 2020, maar de crisis raakte ook een opvallend groot deel van de economie. Zowel de dienstensector als de industrie kwam in de problemen. Zowel de multinationals als het mkb, zowel de B2C- als de B2B-sectoren, zowel exporteurs als bedrijven die op de binnenlandse vraag zijn gericht, hadden last. Natuurlijk, er waren ook bedrijven en bedrijfstakken die juist profiteerden (supermarkten, webwinkels), maar dat het bruto binnenlands product sneller kromp dan ooit in vredestijd gemeten, geeft wel aan dat het gros van de bedrijven enorme schade leed.
Net toen we dachten dat de economie voor lange tijd in de lappenmand was beland, kwam dat wonderbaarlijke derde kwartaal. In de zomer van 2020 nam het virus even vakantie, werden de restricties snel opgeheven en beleefde de economie een wonderbaarlijke opleving. Veel sneller dan gedacht veerde de boel weer op. De economische groei was bijna (maar niet helemaal) voldoende om de krimp van het tweede kwartaal goed te maken.
Door naar de tweede golf. Want in het najaar ging het weer helemaal mis. Het aantal besmettingen nam snel toe en de lockdown werd strenger dan ooit. Maar de economische gevolgen waren alweer ‘gemuteerd’. Nu trad de economische schade veel langzamer op. En waren de gevolgen ook minder allesomvattend.
De industrie trok zich veel minder aan van de tweede golf. Multinationals bleven produceren. De internationale handel gaf ook geen krimp. Het was nu alleen bij de op binnenlandse consumenten gerichte MKB-bedrijven in de dienstensector, waar de omzetten instortten. Het economische virus had zich veranderd in een MKB-variant, en het grote internationale bedrijfsleven leek immuun.
Of beter: lijkt immuun. Want hoewel het virus — in gewone, Britse of Zuid-Afrikaanse variant —weer huishoudt, en de tweede lockdown inmiddels veel langer duurt dan de eerste, blijven de internationaal opererende industriële grootbedrijven opvallend optimistisch. Volgens de laatste enquête van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) waren in januari de producenten die optimistisch zijn over de verwachte bedrijvigheid in de meerderheid. Het saldo van positieve en negatieve antwoorden is in elk geval al twee maanden op rij boven nul.
In het winkelbedrijf en de dienstensector is dat heel anders. Dienstverleners zijn al sinds de herfst van 2020 per saldo pessimistisch over de toekomstige omzetten. In de detailhandel zakte de stemming pas later in, toen de meeste winkels dicht moesten, maar was de daling wel sterker.
De industrie en dienstensector lijken dus ontkoppeld, tijdens de tweede golf. Maar ook binnen de industrie zijn de verschillen groot. Optimisme over de bedrijvigheid heerst vooral in de metaalindustrie en de machinebouw. Ook bij transportmiddelen en bouwmaterialen kijkt men per saldo positief naar de toekomst. In de grafische industrie en textiel zijn de pessimisten in de (ruime) meerderheid.
In de voedingsindustrie en de petrochemie is de stemming ook wat minder. Maar daar lijkt het lichte pessimisme over de bedrijvigheid eerder een reactie op de goede omzetten sinds de zomer.
De tweede golf en tweede lockdown pakken voor de verschillende sectoren dus zeer verschillend uit. De Nederlandse economie zit in een pijnlijke spagaat. Het macrobeeld ziet er niet al te slecht uit, maar achter dat algemene plaatje gaat veel specifiek leed verborgen.