We krijgen een prijsplafond voor energie en dat mag wat kosten. Waarschijnlijk zo’n €20 mrd, maar het kan ook het dubbele zijn. Of valt het juist mee? Als de gas- en elektriciteitsprijzen dalen hoeft de overheid minder bij te leggen. Misschien zelfs slechts €5 mrd. Het prijsplafond gaat dus ergens tussen de €5 mrd en €40 mrd kosten. Het eerlijke antwoord: het kabinet weet het niet.
Dat krijg je met dit soort ‘openeinderegelingen’. De overheid neemt een flink deel van het prijsrisico van de burger over, en bij risico’s is het nu eenmaal zo dat je niet van tevoren kunt zeggen wat dat kost. Toch wilde de Tweede Kamer donderdag wel al weten hoe groot het gat in de begroting ging worden en hoe minister van Financiën Sigrid Kaag dat gat denkt te gaan vullen. Of beter: een flink deel van de Kamer wilde vooraf de belofte dat het gat juist niet zou worden gedicht. ‘Het mag van mij in de staatsschuld lopen’, zei financieel woordvoerder Henk Nijboer van de PvdA. Hij kreeg geen weerwoord van zijn collega’s.
Miljarden koopkrachtsteun ‘in de staatsschuld laten lopen’. Ik vind daar wel iets van. Er was een tijd dat lenen voor dit soort uitgaven uit den boze was. Koopkrachtsteun is geld dat je uitgeeft en daarna voor altijd kwijt bent. Voor dat soort bestedingen zou de overheid eigenlijk niet moeten lenen. Er zou op de begroting van hetzelfde jaar dekking voor moeten worden gevonden. Lenen doe je voor investeringen die meerdere jaren meegaan, en liefst ook genoeg rendement opleveren om de rente te kunnen betalen. Dus wel lenen voor dijken, viaducten, windmolens en onderwijs, maar niet voor ‘ijsjes voor ambtenaren’, zoals econoom Rick van der Ploeg generaties economiestudenten voorhield. Zodra de ijsjes zijn opgelikt, rest alleen de schuld.
Zijn er geen uitzonderingen op deze regel? Jawel, tijdens diepe recessies kan de overheid ook geld lenen voor lastenverlichting en hogere overheidsconsumptie. Meer ijsjes betekent dan meer werk in de ijsfabriek. De werkloosheid daalt, het inkomen stijgt en zo trekt de economie zich aan de eigen haren uit de recessie. En Keynes zag dat het goed was.
Aan het begin van de coronapandemie was te zien hoe goed dit kan werken. Na de diepste Nederlandse recessie ooit, in de eerste twee kwartalen van 2020, kwam de overheid met een enorm steunpakket. De recessie was mede daardoor snel voorbij. Latere steunpakketten waren minder goed getimed. In 2021 ging het daardoor te snel goed — arbeidskrapte, tekorten en inflatie waren het gevolg.
Hoe zal dat voor het huidige koopkrachtpakket uitpakken? De Nederlandse economie koelt af, maar veel minder dan in 2020. Het Centraal Planbureau verwacht gewoon weer groei volgend jaar, terwijl de arbeidsmarkt ongekend krap blijft. Ongedekte miljarden zijn dan olie op het inflatievuur. De Tweede Kamer had om extra lastenverzwaring moeten vragen, of misschien zelfs om bezuinigingen, in plaats van eisen dat de miljarden allemaal extra worden geleend.
De dekking rammelt dus. Maar hoe zit het met het steunpakket zelf? Dat ziet er veel positiever uit. In elk geval in de berekeningen van het kabinet zelf, die deze week naar buiten kwamen. Daaruit blijkt dat zonder steunpakketten de energiecrisis enorm zou inhakken op de huishoudbudgetten. De 20% laagste inkomens gaan er in doorsnee bijna 15% op achteruit. Voor rijkere groepen is dat verlies minder. De energiecrisis is dus zeer denivellerend.
Het koopkrachtpakket van Prinsjesdag, nog zonder prijsplafond, pakt die denivellering aan, maar lage inkomensgroepen zien hun besteedbaar inkomen nog wel terugvallen. Overigens zijn deze sommen zonder eventuele loonstijgingen, dus geven ze niet per se het complete koopkrachtbeeld. Er zit ook een flinke spreiding in de uitkomsten, die heb ik in bovenstaande grafiek niet meegenomen.
Met het koopkrachtpakket van Prinsjesdag én het prijsplafond is er zelfs sprake van enige nivellering. De laagste inkomens gaan er per saldo zelfs op vooruit. Eerder kwam het CPB tot een soortgelijke conclusie. Ook de hogere inkomens voelen door de steun en het plafond nog maar weinig van de energiecrisis.
Volgens de eigen sommen van het Kabinet doet het beleid dus wat het beoogt. Een cynicus zou kunnen zeggen: misschien is het allemaal zelfs wel wat te veel van het goede. Zeker als de dekking voor de miljarden ontbreekt.
