Koopkrachtbeleid als Belgenmop: gaat de invoerprijs van olie omhoog? Verlaag dan de accijns op brandstof, zodat de automobilist er geen last van heeft. Nederland gaat dat voor het eerst doen, de Belgische overheid deed het al vaak.
Zodra vrachtwagenchauffeurs met een actie dreigden of zodra de forenzen begonnen te klagen, greep de Belgische overheid telkens in. Men noemt dat in België het ‘omgekeerde cliquetsysteem’: als de brandstofprijzen flink stijgen, ‘klikken’ de accijnzen automatisch omlaag. Tussen 2004 en 2018 werd dit systeem meerdere keren aangezet. De huidige Belgische minister van Financiën, Vincent Van Peteghem, overweegt dat nu weer te doen.
Sympathiek natuurlijk. Maar ook oliedom. Want met de belastinginkomsten als schokbreker tussen de olieprijs en de prijs aan de pomp subsidieert de Belgische overheid vooral de olieproducenten. Een hogere olieprijs heeft geen of minder effect op de vraag van consumenten. De overheid subsidieert de geldbeluste sjeik. Of de oorlogszuchtige autocraat uit Rusland.
Iedereen met een minimale economische opleiding snapt dit. Van Peteghem is gepromoveerd econoom en was hoogleraar, dus hij ziet dat heus ook wel. Maar het idee van een snelle compensatie van de koopkracht is politiek te aantrekkelijk. Liever dom beleid dat populair is, dan slim beleid dat niemand snapt.
Het Nederlandse kabinet heeft geleerd van de Belgen. Dure olie en gas drukken de koopkracht van de burger, dus gaat Den Haag de accijnzen op brandstof en btw op gas verlagen. Zo repareren we de koopkracht van de Nederlander. Maar ook die van Vladimir Poetin en andere energieproducenten. Door het effect van dure brandstof op de vraag aan de pomp deels uit te schakelen, sponsort Nederland het Russische bewind. Uiteindelijk stroomt er geld van de Nederlandse naar de Russische schatkist.
Op die manier blijft er ook minder geld over om gericht armoedebeleid te voeren. De €600 die het kabinet volgens de berichten extra wil uittrekken voor lage inkomensgroepen, zullen we zelf moeten opbrengen.
Zou het niet geweldig zijn als we de Russen voor deze subsidie konden laten opdraaien? Want ja, daar zouden we ook voor kunnen kiezen. In plaats van een belastingverlaging is daar juist extra belasting voor nodig: Nederland, of de Europese Unie, of het gehele Westen moet een speciaal invoertarief instellen voor Russische olie en Russisch gas. Harvard-econoom Ricardo Hausmann pleitte daar eind vorige maand al voor. Zo straf je de Russen, en haal je geld op om de koopkracht van kwetsbare groepen te repareren.
Een extra belasting op energie-import klink misschien onlogisch. Olie en gas zijn immers al zo duur. Maar de last van deze belasting komt vrijwel geheel bij de Russen zelf terecht. Die zullen tegen wereldmarktprijzen blijven verkopen, zolang de variabele kosten van olieproductie lager blijven dan die prijs minus de importheffing. In economenjargon: op korte termijn is de prijselasticiteit van het aanbod vrijwel nul, waardoor de invoerheffing vrijwel geheel op de Russische producent wordt afgewenteld. Wij innen de belasting, de Russen betalen deze. Aan de pomp gaan de prijzen niet of nauwelijks omhoog.
Zo’n strafbelasting op de invoer van Russische energie werkt ook beter dan een importverbod. Over zo’n puur embargo wordt ook gesproken, maar daarmee doet het Westen ook zichzelf veel pijn. Met een importtarief worden er hier tenminste nog extra overheidsinkomsten gegenereerd. Die kunnen dan worden ingezet om gericht armoedebeleid te voeren. Op kosten van Poetin.
Een importheffing is de enige manier waarop we het ‘ruilvoetverlies’ van de dure energie-import daadwerkelijk kunnen repareren. Vraag is wel of het binnen de regels van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) kan. Rusland is daar sinds 2012 lid van. Oekraïne wil dat de WTO het Russische lidmaatschap opschort. Daar zitten juridisch veel haken en ogen aan, maar in tijden van oorlog biedt het handelsverdrag wel mogelijkheden om op te treden. Canada heeft al een 35%-tarief voor alle Russische import. Europa zou zoiets voor Poetins olie en gas kunnen doen.
Aanvulling 31 maart: Rusland is inmiddels ‘meestbegunstigde-status’ kwijt in de WTO.