‘In de laatste twintig jaar was de relatie van overheid en ondernemers er een van een slager die in de ogen van een koe kijkt, het een mes op de keel zet en vraagt: “Wat krijgen we vandaag, melk of vlees?”’

Dat waren de woorden van Dmitri Potapenko, eigenaar van enkele Russische winkelketens, tijdens het Moskou Economic Forum in 2015. De bijeenkomst ging eigenlijk over externe bedreigingen van de Russische economie. Maar Potapenko gebruikte de gelegenheid om zijn gal te spuwen over de corruptie in Rusland zelf. Want hij werd niet aangevallen door het buitenland, maar door de corruptie van de Russische overheid, die maar één vraag stelt aan de ondernemer: geef je melk of vlees vandaag?

Corruptiedeskundige Yulia Krylova, afgestudeerd in Sint-Petersburg en daarna als onderzoeker in de Verenigde Staten werkzaam, schreef Corruption and the Russian Economy, een boek over de corruptie in Rusland dat in 2018 verscheen. Het citaat over de slager en de koe komt uit dat boek. Krylova deed onderzoek naar het effect van corruptie in Rusland op de bereidheid van ondernemers om risico te nemen, om bedrijven te stichten, om hun nek uit te steken.

Voor alle duidelijkheid: corruptie in Rusland gaat verder dan het omkopen van een enkele ambtenaar om sneller een vergunning voor het een of ander te krijgen. Dergelijke corruptie is wijd verspreid in de wereld. Economen dachten zelfs ooit dat het een gunstige vorm van corruptie was: een envelop met inhoud onder tafel zou het smeermiddel zijn dat van een stugge bureaucratie een geoliede machine maakte. Ergens in de jaren negentig van de vorige eeuw kwam het besef dat ook deze vorm van corruptie zeer schadelijk was. ‘Ik kan niets sneller laten gaan, maar wel alles eeuwig vertragen’, legde een Indiase ambtenaar uit, en toen begrepen economen het: corruptie zet de economie juist stil.

Elke vorm van corruptie bleek schadelijk en daarmee werd ook het verzamelen van informatie over de mate waarin landen en overheden corrupt waren, een zinvolle activiteit. Transparency International ging onderzoek doen naar corruptie en kwam met de Corruption Perspective Index, een rangorde op basis van enquêtes onder experts en zakenmensen. De Wereldbank deed ook corruptieonderzoek en kwam met verschillende ‘governance indicators’ om het gedrag van overheden te meten.

Volgens beide indicatoren scoort Rusland buitengewoon slecht. Bij Transparency International staat Rusland in 2021 op plaats nummer 136 van de 180 onderzochte landen. In Europa is geen slechtere score te vinden. Oekraïne staat trouwens niet veel hoger. De Wereldbank stelt dat Rusland, vergeleken met het gemiddelde van landen in Europa en Centraal Azië een minder effectieve overheid, slechter regelgeving, minder rechtsstatelijkheid en slechtere controle op corruptie heeft.

Logisch, want in Rusland gaat de corruptie dus veel verder dan smeergeld en omkoping. Ambtenaren en toezichthouders pakken ook rechtstreeks bezitting en soms zelfs hele bedrijven af. De Russische ombudsman voor ondernemersrechten stelde in 2012 al dat in tien jaar tijd bijna drie miljoen Russische ondernemers het slachtoffer werden van onrechtmatige gevangenneming en diefstal van bedrijfseigendommen. Reiderstvo is de Russische term voor deze illegale, maar zelden vervolgde vorm van pure roof. Op de website reiderstvo.org houdt Yulia Krylova precies bij welke bedrijven er aan ten prooi vallen.

Dit soort corruptie heeft het ondernemerschap in Rusland vermoord, zo betoogt Krylova in haar boek nauwgezet. Het verarmde de goedwillende burgerij en creëerde een klasse van kleptocraten. De stem van de middenklasse is sindsdien verstomd en machthebbers kunnen doen wat ze willen.

‘De vis rot vanaf de kop’ citeert Krylova een Russisch (en Nederlands?) spreekwoord. Het begint dus bij Poetin. Het was zijn corruptie en zijn vriendjespolitiek, het waren zijn paleizen en megajachten die de Russische middenklasse vermoordden. Zijn dromen over oude rijken en invloedssferen konden materialiseren tot een militaire inval in een buurland, omdat iedereen met geld en invloed aan zijn corrupte kliek schatplichtig was. Of anders wel: er doodsbang voor was.

Dat het monster van corruptie ondernemerschap en welvaart vernietigt wisten we. Dat het ook met veel geweld buurlanden binnenvalt weten we sinds deze week.

FD

Bitcoin-sceptici schamperen vaak dat de munt geen praktisch nut heeft. Het is pure speculatie, een zeepbel. Maar dat klopte nooit helemaal, want je kunt er illegale drugs mee kopen bij onlinedealers. Je kunt er losgeld mee betalen aan criminele hackers. Dus hoezo geen praktisch nut?

Deze week kwam er een nieuwe toepassing bij: cryptomunten zijn handig als je een oorlogszuchtige autocraat bent die graag bommen gooit op burgers. Of een van zijn vrienden. Financiële sancties? Bevriezen van tegoeden? Dankzij crypto kun je vast nog wat geld wegsluizen. Logisch dat de bitcoinkoers afgelopen week 20% steeg. De Russen zijn er opeens dol op.

En logisch ook dat de Oekraïense vicepremier Fedorov aan cryptobeurzen vroeg om Russische klanten te weren. Maar megabeurzen als Coinbase, Binance en Kraken lieten hem met kerende post weten dat absoluut niet van plan te zijn. Crypto heeft eindelijk nut, dat laten zij zich niet afpakken! O ja, en ‘Crypto is een wapen voor vrede’, zegt de ceo van Kraken.

Zou het heel misschien kunnen dat de cryptowereld een ietsiepietsie, klein beetje meer regels en toezicht nodig heeft? Of anders een totaalverbod?

FD

Dit weekend werd een nieuw front geopend in de economische oorlog met de Russische president Vladimir Poetin, waarvoor bijzondere soldaten werden gemobiliseerd: de keurige dames en heren van de centrale bank.

Want Poetins oorlogskas ligt voor een flink deel bij hen. De ruim $600 mrd aan reserves van de Russische centrale bank — een bedrag genoeg voor 18 maanden Russische import — bestaat vooral uit dollars en euro’s. Er liggen echter geen biljetten in de kluis in Moskou, maar vorderingen op Westerse banken. Op de Fed en de ECB, bijvoorbeeld. Als Russische bedrijven dollars en euro’s nodig hebben om import te betalen, komen die uiteindelijk bij ons vandaan. Of in elk geval maakt het geloof dat die valutareserves via het Westen beschikbaar zijn, valutahandel en import door Rusland mogelijk.

Het Westen trok zaterdag het kleedje onder dat geloof weg. De Russische tegoeden worden bevroren. En al zijn de details nog niet bekend, dit is een ongekende maatregel die bankruns kan veroorzaken, de roebel laat instorten en de import lam legt. Het ging de afgelopen weken steeds over het afsluiten van Swift, maar deze aanval is potentieel veel destructiever.

FD

Is zelfs een oorlog in Europa niet genoeg om ons uit die eeuwige groef van ‘de koopkrachtplaatjes’ te halen? De eerste Russische raketten zijn nog maar net ingeslagen, de eerste Oekraïense burgerdoden zijn amper geteld, of Nederland wendt de ogen alweer naar de eigen navel, om daar eens even heel diep in te staren, Want hemeltjelief, wat gebeurt er nu met onze gasrekening? En met de oplopende prijs aan de benzinepomp?

Dat de Poetinpapegaaien in ons eigen parlement de noodzakelijke sancties tegen het regime in Moskou alleen maar kunnen kleuren als een aanval op de koopkracht van de gewone man en vrouw in Nederland, was wel te verwachten. Maar de rest van onze politiek en burgerij zal toch hopelijk wél inzien dat sancties alleen kunnen werken als je bereid bent om jezelf flink pijn te doen.

Ja, gas wordt vast nog duurder. En wie wil tanken, betaalt straks een kwartje extra voor Kiev. We krijgen meer inflatie en de beloofde koopkrachtverbetering gaat niet door. Nou en? Trek een extra trui aan. Draai de radiator lager. Pak de fiets en schrap de autovakantie. Het is oorlog in Europa: dit soort ‘opofferingen’ is onvermijdelijk.

FD

De vuile oorlog van Poetin in Oekraïne vraagt om een vuile energietransitie bij ons. De nette, perfecte, optimale transitie duurt gewoonweg te lang en vraagt een te lange overbruggingsperiode van steenkool via gas naar echt duurzame energie.

Die tussenfase lukt alleen met een langdurig hoge gasimport uit Rusland. Levering via de nieuwe pijpleiding Nord Stream 2 was daarvoor bedoeld en goede relaties met Moskou waren daarvoor noodzakelijk. Beide lijken na Poetins hallucinante oorlogsspeech van maandag voor lange tijd onmogelijk.

Dat moet consequenties hebben voor onze energietransitie. Het idee van een duurzame revolutie met schone handen, waarbij altijd de burgervriendelijke en CO2-optimale keuze wordt gemaakt, kan bij het oud vuil. Dus: juist wel windmolens op land, geen taboe op biomassa en kernenergie, staatssteun voor waterstofprojecten van de industrie, CO2-beprijzing die banen kost, veel meer geld voor woningisolatie in plaats van subsidie van de energierekening, et cetera.

Dat doet pijn, kost koopkracht en strijkt in tegen de haren van de klimaatpuriteinen. Geef de schuld daarvoor maar aan Poetin.

FD

Nu het CBS de boeken voor 2021 heeft gesloten, kunnen we een belangrijke vraag van de coronacrisis eindelijk naar bed brengen. Hoe schadelijk was de lockdown voor onze economie? Dus niet voor afzonderlijke sectoren, want in de horeca, reisbranche en cultuur gaat het nog altijd slecht.

Het antwoord: de schade voor de gehele economie viel bijzonder mee. Critici die vreesden dat de lockdowns onze economie kapot zouden maken en vonden dat er te veel aandacht was voor de gezondheid van de mens, en te weinig voor die van de economie, kunnen opgelucht ademhalen. Hun angst bleek ongegrond.

2021 was een jaar met meerdere harde lockdowns, maar de economie groeide met 4,8%, de snelste groei sinds 1998. Ten opzichte van het vierde kwartaal van 2019, lag het bbp eind 2021 bijna 3% hoger. Voor corona was de prognose dat het bbp met zo’n 1,5% per jaar zou groeien. Dat hebben we vrijwel gehaald.

In 2020 schreef het CPB: ‘De kans is groot dat als gevolg van de coronacrisis het bbp langdurig of zelfs permanent lager blijft dan verwacht op basis van trends van voor de recessie.’ Mooi niet, dus.

FD

Hoe ellendig is het in Nederland? Om precies te zijn: 10. Dat is de som van de werkloosheid (3,6%) en de inflatie (6,4%). De econoom Arthur Okun bedacht dit getal vijftig jaar geleden als indicatie van de misère in een land. Werkloosheid is rot, inflatie ook, en bij elkaar opgeteld heb je dan de ellende.

Een score van 10 op deze ‘misery-index’ is behoorlijk miserabel: het is de hoogste stand sinds begin 2014. In dat jaar werd de misère vooral veroorzaakt door hoge werkloosheid (8,6%) en juist nauwelijks door inflatie (1,4%).

Toch was het consumentenvertrouwen in januari 2014 een stuk hoger dan nu. Het lag met -6 ongeveer op het gemiddelde. Nu staat het op -30 en zijn de consumenten ronduit pessimistisch. Bizar, want objectief gezien is het veel erger om je baan te verliezen dan een klein beetje van je koopkracht.

Maar hier geldt de wet van de grote getallen. Alle Nederlanders voelen de inflatie, terwijl de veel hardere klap van werkloosheid maar bij een kleine groep terechtkomt. Een econoom zou zeggen: het leed wordt netjes gespreid, maar in de enquêtes over vertrouwen lijken we opeens collectief depressief.

FD

Het slechtste kwartaal sinds de Tweede Wereldoorlog – 8,4% krimp van het bruto binnenlands product (bbp) in het voorjaar van 2020 – werd gevolgd door het beste kwartaal: 7,5% in de zomer van dat jaar. In 2021 sloeg corona weer genadeloos toe, maar groeide de economie toch met 4,8%, het hoogste jaarcijfer sinds de eeuwwisseling.

Knappe econoom die daar chocola van kan maken. Laat ik toch een poging wagen. Allereerst: volgens de laatste cijfers lag het bbp eind vorig jaar 2,8% hoger dan eind 2019, vlak voordat de pandemie uitbrak. Daarmee is dus niet alleen de krimp van het eerste coronajaar goedgemaakt, maar is er ook nauwelijks sprake meer van ‘verloren groei’. Voordat de pandemie toesloeg, verwachtten economen voor 2021 en 2022 een matige groei van pakweg 1,5%, dus ongeveer 3% voor beide jaren samen. Daar zijn we uiteindelijk dicht bij in de buurt gekomen.

Ook voor het huidige en het volgende jaar wordt er flinke groei verwacht. Het Centraal Planbureau (CPB) komt pas in maart weer met een nieuwe raming, dus we moeten afgaan op andere recente prognoses. De gemiddelde verwachting van de Europese Commissie, De Nederlandsche Bank en het economisch bureau van de Rabobank is 3,4% bbp-groei in 2022 en 2,3% in 2023. Daarmee schiet de groei al dit jaar door het trendmatige groeipad van het afgelopen decennium. Hij komt ook boven de CPB-prognose voor de middellange termijn, die vanwege vergrijzing en trage productiviteitsgroei onder de 2% ligt. Het is alsof de coronacrisis de economie extra vaart geeft, als een ruimteschip dat om een planeet heen slingert en versnelt.

Tijdens eerdere recessies leek de economie juist niet aan de zwaartekracht van de recessie te kunnen ontsnappen. Een tijdelijke dip had daardoor langdurige gevolgen voor de structurele groei. Neem de recessie van 1981 en 1982, toen Fed-president Paul Volcker de hoge inflatie bestreed met een forse renteverhoging, waardoor de wereld in een recessie belandde. In de tien voorafgaande jaren groeide de Nederlandse economie gemiddeld met 3% per jaar. In de vijf jaar erna was dat 2,5%. En belangrijker: de verloren groei tijdens de recessiejaren werd niet ingehaald. Het bbp viel 10% lager uit dan zonder recessie mogelijk was geweest.

Hetzelfde gebeurde na de dotcom-crisis begin deze eeuw. De economie kwam vrijwel tot stilstand, de economie ging over op een lager groeitempo en het gat werd niet meer gedicht. Ook na de kredietcrisis en de recessie in 2009 daalde de structurele groei en was er van inhaalgroei geen sprake.

Toen het Centraal Planbureau (CPB) in 2020 een studie publiceerde naar de mogelijke economische gevolgen van de coronacrisis, klonk dat daarom behoorlijk pessimistisch. Er zou ‘blijvende schade’ zijn. Ook op middellange termijn moest de groeiverwachting ‘naar beneden bijgesteld’. En het bbp zou lager zijn dan ‘verwacht op basis van pre-crisistrend’. Zo was het immers bij eerdere recessies ook gegaan.

Wat zag het CPB als belangrijke oorzaken van deze langdurig lagere groei? Men verwachtte veel faillissementen, dus verlies aan productief kapitaal. De onzekerheid zou leiden tot minder investeringen, terwijl verstoring van productieketens en het verlies van kennis van ontslagen werknemers de productiviteit zou schaden. Globalisering ging in z’n achteruit omdat bedrijven leveringszekerheid zouden verkiezen boven lage kosten. Ook dat drukt de structurele groei.

Sommige van deze voorspellingen kwamen uit. Investeringen vielen terug en productieketens zijn nog steeds niet hersteld. Maar van faillissementen en werkloosheid was mede dankzij gulle overheidssteun weinig sprake. Met name de industrie en exportsector profiteerde van de snelle opleving in de wereldeconomie, waar de vraag naar producten de vraag naar diensten overnam. En de snelle komst van vaccins zorgde voor opleving van het vertrouwen, dat zelfs door nieuwe varianten niet werd gekraakt. Misschien bleef daarom structurele schade uit.

Maar ook belangrijk: de drie eerdere recessies werden veroorzaakt door een probleem in de economie. Dure olie en inflatie, een beurskrach en een bankencrisis. Daar moest de economie zich met piepen en kraken aan aanpassen. Corona is een gezondheidscrisis; de economie hield z’n adem in, de overheid kwam met steun en daarna kunnen we weer door. Daar lijkt het nu op, althans.

FD

Nu het CBS de boeken voor 2021 heeft gesloten, kunnen we een belangrijke vraag van de coronacrisis eindelijk naar bed brengen. Hoe schadelijk was de lockdown voor onze economie? Dus niet voor afzonderlijke sectoren, want in de horeca, reisbranche en cultuur gaat het nog altijd slecht.

Het antwoord: de schade voor de gehele economie viel bijzonder mee. Critici die vreesden dat de lockdowns onze economie kapot zouden maken en vonden dat er te veel aandacht was voor de gezondheid van de mens, en te weinig voor die van de economie, kunnen opgelucht ademhalen. Hun angst bleek ongegrond.

2021 was een jaar met meerdere harde lockdowns, maar de economie groeide met 4,8%, de snelste groei sinds 1998. Ten opzichte van het vierde kwartaal van 2019, lag het bbp eind 2021 bijna 3% hoger. Voor corona was de prognose dat het bbp met zo’n 1,5% per jaar zou groeien. Dat hebben we vrijwel gehaald.

In 2020 schreef het CPB: ‘De kans is groot dat als gevolg van de coronacrisis het bbp langdurig of zelfs permanent lager blijft dan verwacht op basis van trends van voor de recessie.’ Mooi niet, dus.

FD

Beste kinderen, wat je ook gaat doen als je groot bent: word geen expert. Zorg dat je nooit ergens heel goed in wordt, bijvoorbeeld omdat je zelf wetenschappelijk onderzoek hebt gedaan en dat van anderen hebt bestudeerd.

Het klinkt misschien leuk om ergens veel van af te weten en het lijkt ook nuttig. Zo kan het tijdens een crisis handig zijn als er mensen zijn die veel over het onderwerp van die crisis weten. Wanneer er een pandemie heerst bijvoorbeeld, is het fijn om een aantal gespecialiseerde virologen en epidemiologen in het land te hebben.

Maar kinderen, begin er toch niet aan. Want je gaat op de brandstapel. Ze gaan het je verwijten als je het tijdens een onoverzichtelijke crisis een keertje net niet helemaal goed had. Want jij was toch ‘de specialist’?

Word daarom generalist. Iemand die overal een beetje, maar nergens veel verstand van heeft. Dan kom je misschien wel in de Tweede Kamer of in een commissie, en mag je oordelen over de experts die het in onzekere tijden niet altijd precies wisten. Da’s veel leuker. Je mag ze aan de schandpaal nagelen, en het hele land roemt je kritische houding.

Lees het volledige artikel: https://fd.nl/opinie/1430750/loopbaanadvies-vec2caWjxmUN