Economen hebben geen laboratorium. Het effect van renteverlagingen, van extra overheidsuitgaven, van kwantitatieve verruiming — economen kunnen het slechts waarnemen in het veld. De ene helft van de economen zegt dat het werkt, de andere zegt van niet. Zonder gecontroleerd experiment blijven ze eeuwig ruziën.

Het was daarom buitengewoon vriendelijk van Shinzo Abe, dat hij vorig jaar besloot zijn hele land als laboratorium ter beschikking te stellen. Abe was net aangetreden als premier van Japan en besloot de adviezen van de ene helft van het economenvolkje tot in het extreme op te volgen.

De Japanse economie doet het al anderhalf decennium niet best. Sommige economen wijten dat aan de deflatie in het land, die maakt dat huishoudens te veel sparen en bedrijven te weinig investeren. Bovendien voorkomt het een vlotte sanering van Japanse schulden. Alleen met een combinatie van extra overheidsuitgaven en kwantitatieve verruiming middels een groot opkoopprogramma van de centrale bank, zou Japan de inflatie kunnen aanjagen en de economie weer aan de praat krijgen.

Abe ging met dit advies enthousiast aan de slag. Er kwam een groot stimuleringsprogramma en de Bank of Japan (BoJ) ging massaal staatsobligaties opkopen. Abenomics was geboren. Dat de Japanse staatsschuld daardoor oploopt tot 245% van het bbp en de balans van de BoJ in omvang verdubbelt, daar maakt Abe zich even geen zorgen om. Dat komt allemaal vanzelf weer goed als de groei terugkeert, had die ene helft van de economen hem uitgelegd.

Het Japanse experiment loopt nu zo’n anderhalf jaar en wat heeft Abenomics — of beter: ‘Abexperiment’ — tot nu toe opgeleverd? Van de afgelopen zes kwartalen waren er drie waarin de Japanse economie groeide, en drie met krimp. Dat is dezelfde score als Griekenland en Italië en slechter dan Frankrijk en Spanje. Met twee achtereenvolgende kwartalen met krimp is Japan deze zomer zelfs weer in een recessie beland. De inflatie is gestegen, maar dat lijkt de bestedingen niet aan te wakkeren. De koopkracht is door de inflatie uitgehold, dus consumenten blijven zuinig en bedrijven voorzichtig.

Japanse beleggers zijn wel tevreden, want zij zagen de beurskoersen bijna verdubbelen. En Japanse exporteurs juichen om de zwakke yen. Op de binnenlandse vraag heeft het beleid echter nog geen zichtbare invloed, en daar was het toch allemaal om te doen.

Maar Abe heeft begin dit jaar de btw verhoogd!, roept die ene helft van de economen. Daarmee heeft hij het experiment vervuild, want consumenten zijn door de hogere btw de winkel uitgejaagd. Een zwak excuus, want na anderhalf jaar extreem beleid zou de Japanse economie toch tegen een stootje moeten kunnen. Ik blijf het experiment met belangstelling volgen, maar ben stiekem blij dat het laboratorium niet in Nederland staat.

(verscheen eerder in FD)