De Tweede Kamer debatteerde er €2 mrd bij deze week. Maar het Centraal Planbureau laat juist miljarden van de begroting 2022 weg. In de Macro Economische Verkenning (MEV) schrijft het Planbureau: ‘In de raming wordt verondersteld dat de overheidsuitgaven in 2021 en 2022 respectievelijk zes en drie miljard euro lager zijn dan begroot’. De reden voor deze opvallende ingreep: snel veel geld uitgeven lukt de overheid niet, want er is in Nederland gebrek aan personeel. Een deel van de miljarden blijft daardoor op de plank liggen.
Ook elders in de MEV botsen overheidsdoelstellingen met de krappe arbeidsmarkt. Meer huizen bouwen? Bijna iedereen wil het, maar een op de vijf bouwbedrijven wordt nu al belemmerd door personeelstekorten, dus bouwdoelen zijn moeilijk te halen.
Het gebrek aan menskracht doorkruist veel van het beleid. Door gebrek aan verse soldaten blijft extra defensiegeld ongebruikt. In de zorg schreeuwt men nog harder om personeel dan om geld. En met de miljarden waarmee het onderwijs snel de corona-achterstanden moet wegwerken, kun je geen leerkrachten tevoorschijn toveren.
Mocht Nederland ooit een nieuw kabinet krijgen, dan zal dat bij het bepalen van doelen en ambities de arbeidskrapte zwaar moeten meewegen. Er is voor dat kabinet in principe veel geld beschikbaar. Zeker voor incidentele uitgaven om het bekende rijtje aan nijpende problemen — klimaat, stikstof, woningmarkt, zorg en onderwijs — aan te pakken, liggen er misschien wel tientallen miljarden klaar.
Zie die dan maar uit te geven. Voor woningbouw zijn bouwvakkers nodig. De vacaturegraad in de bouw (dat is het aantal vacatures per duizend banen) staat volgens het CBS met 62 op een nieuw record. In de installatiebranche, niet alleen belangrijk voor de bouw, maar ook voor de energietransitie, is maar liefst 79% van de bedrijven op zoek naar personeel, zo blijkt uit cijfers van het Economisch Instituut voor de Bouw.
Ook in de energiesector zelf is er krapte, de vacaturegraad staat daar op 42. In de zorg en het onderwijs gaat het om lagere aantallen, maar ook daar zit de vacaturegraad in een duidelijk opgaande trend. En om het nog erger te maken: bij de aanpak van veel van de problemen zal ICT en digitalisering een belangrijke rol spelen. In die sector is de arbeidskrapte nog erger dan in de bouw.
Bij de miljarden aan nieuwe overheidsuitgaven hoort daarom ook een aanvalsplan op de arbeidskrapte. Het gaat daarbij om opleiden, vasthouden en prikkelen. Vergaande maatregelen moeten we niet schuwen.
Hoe krijgen we meer leerlingen en studenten naar de juiste vakopleidingen? Door op MBO’s en HBO’s opleidingen voor overschotberoepen te verkleinen of zelfs te schrappen, en die voor tekortberoepen sterk te vergroten. Daarbij mogen jongeren best wat meer verleid worden om voor een technisch of medisch vak te kiezen. Voer ‘studieloon’ in voor bepaalde opleidingen, zodat de leerlingen maandelijks via hun bankrekening worden beloond voor hun verstandige studiekeuze.
Tegelijkertijd moet omscholing veel makkelijker worden. Financier dat uit de Onderwijs & Ontwikkelingsfondsen van de sociale partners. Nationaliseer die desnoods, zodat dat geld niet langer in de silo van de eigen sector vastzit.
Door naar het volgende probleem: hoe hou je de vakmensen vast in de tekortsectoren? Begin met forse loonstijgingen in die sectoren en zorg dat vaklui niet van de werkvloer hoeven om een flinke carrière te maken. Managers hebben we al genoeg. Maak werk interessant, leerzaam en spannend door als bedrijven personeel aan elkaar uit te lenen. Deel je talent met de concurrent!
Ten slotte: met een beetje meer uren werken zou veel van de krapte op te lossen zijn. Werkgevers kunnen daarbij helpen door kantooruren af te schaffen, thuiswerken aan te moedigen en zelf diensten in te kopen die het drukke leven van de medewerker ontlasten.
Maar de fiscus moet ook wat doen. Door de progressie in belastingen en toeslagen, loont meer uren werken maar weinig. Voer daarom een voltijdbonus in: een extra arbeidskorting voor werknemers die, bijvoorbeeld, meer dan 32 uur werken. De Kamer vroeg in 2019 al om in een motie. Hoogste tijd om die uit te voeren.