Het is de grootste diefstal in de geschiedenis van de wereld en het grootste financiële misbruik dat ik ooit heb gezien.’ Donald Trump schuwde de hyperbool niet, toen hij tijdens zijn verkiezingscampagne sprak over het wisselkoersbeleid van China.

De Chinese overheid heeft de externe waarde van de eigen munt jarenlang laag gehouden. Daardoor zijn Chinese producten kunstmatig goedkoop en wordt de Amerikaanse industrie op oneerlijke wijze weggeconcurreerd. Daarom, zo kondigde Trump voor de verkiezingen aan, zal hij als president zijn minister van financiën opdracht geven om China te bestempelen als ‘valutamanipulator’. Als China het beleid niet aanpast, zullen er importtarieven komen voor Chinese producten.

Ouderwetse handelsoorlog
Nu heeft de ‘president-elect’ wel meer wilde dingen geroepen, maar de belofte om China aan te pakken was duidelijker gearticuleerd dan veel van zijn andere economische plannen. Bovendien zijn er op papier ook echt juridische mogelijkheden om China aan te pakken. Dit is een verkiezingsbelofte waar Trump zich in theorie aan zou kunnen houden.

Een ouderwetse handelsoorlog tussen de VS en China is daarom een van de scenario’s waarmee rekening moet worden gehouden. Zo’n gevecht met handelstarieven tussen de twee grootste economieën, zou zonder twijfel ook in de rest van de wereld gevoeld worden.

Het meest recente rapport verscheen in oktober. Zes landen worden daarin onder de loep genomen: China, Japan, Zuid-Korea, Taiwan, Duitsland en Zwitserland. De conclusie van het ministerie luidt: geen van deze landen voldoen aan alle drie de criteria. Japan, Korea en Duitsland komen dichtbij, met een score van twee uit drie. Op gebied van bilaterale handel en de lopende rekening zitten deze landen fout, maar echte valutamanipulatie werd niet aangetoond. Taiwan en Zwitserland scoren wel op dit derde criterium (beide landen houden met interventies hun munt ‘goedkoop’), maar hebben dan weer geen voldoende groot handelsoverschot met de VS.

China is het braafste jongetje uit dit klasje van potentiële valsspelers, met een score van een uit drie. Alleen het bilaterale handelsoverschot is te groot, het overschot op de lopende rekening is dat niet meer en interventies worden ook niet aangetoond.

Kritiek komt te laat
Eigenlijk komt Trumps kritiek tien jaar te laat. Begin deze eeuw deed China er alles aan om appreciatie van de eigen munt ten opzichte van de dollar te voorkomen. Interventies waren daar altijd eenzijdig op gericht. Het handelsoverschot met de VS groeide snel, en ook met andere landen liepen de tekorten op. Het overschot op de lopende rekening steeg naar 10% van het Chinese bbp.

Maar sindsdien is het beleid veranderd. De renminbi mocht gecontroleerd appreciëren en China ging zich meer richten op de binnenlandse economie. De Chinese munt werd tientallen procenten duurder, niet alleen ten opzichte van de dollar, maar ook tegenover andere handelspartners. De duurdere munt, in combinatie met de wereldwijde recessie, zorgde voor snelle afname van het overschot op de lopende rekening. Dat ging zo snel dat sommige economen de Chinese munt overgewaardeerd vonden. De afgelopen twee jaar is de wisselkoers daarom logischerwijs weer iets gedaald.

Met economische argumenten zal Trump daarom de strijd tegen Chinese import niet winnen. Nu afwachten of hem dat iets kan schelen.

(FD)

Stond u er ook in? In een van de vele monsterfiles tijdens de moeder-aller-avondspitsen? Goede kans dat u inderdaad de klos was, want op het hoogtepunt van de spits stond er 925 kilometer aan personenauto’s, busjes en vrachtwagens vast op de Nederlandse snelwegen en provinciale wegen. Dat is een rij voertuigen van Rotterdam naar Parijs en weer terug. Het was op 1 november dan ook de zwaarste avondspits van het jaar.

De economie groeit weer lekker, dus bij alle flessenhalzen in het landelijke wegennet is het weer dringen. De overheid heeft zich de afgelopen jaren ingespannen om wegen aan te leggen of te verbreden en spitsstroken aan te leggen, maar tegen de combinatie van economische groei en een flinke regenbui (zoals woensdag) is geen mobiliteitsplan bestand. Er kwam de afgelopen tijd ruim 4000 kilometer aan extra wegen bij in Nederland. En door asfalthobby van de twee kabinetten Rutte is de filedruk ook heus wel afgenomen. Maar nieuwe wegen trekken ook nieuw verkeer aan, dus een beetje economisch herstel zorgt al direct weer voor dichtslibben van het wegennet.

Rare weeffout
In principe wordt het fileprobleem natuurlijk niet veroorzaakt door te weinig asfalt. Verreweg het grootste deel van de dag is ons wegennet onderbenut: er zouden veel meer auto’s kunnen rijden. Het probleem is dat zoveel mensen tegelijkertijd willen rijden. Voor dat probleem is een buitengewoon voor de hand liggende oplossing, die al duizenden jaren met veel succes in andere sectoren wordt gebruikt: het prijsmechanisme.

Want in de huidige opzet van onze mobiliteitsmarkt zit een rare weeffout: overal werkt de markt, behalve als we de weg opgaan. Bij het aanschaffen van een auto gaat het nog goed. U mag het merk, het type en de kleur zelf uitkiezen, maar een luxe, grote, snelle auto is duurder dan een boodschappenwagentje. Wilt u diesel, benzine of elektra? De keuze is aan u. Het kiezen en kopen van een auto is een heldere afweging tussen kosten en baten.

U heeft de auto gekozen en betaald? Dan gaan we de weg op. Bijvoorbeeld in de spits. Nu gelden er opeens heel andere principes. U kunt niet meer kopen wat u wilt. U wilt graag op tijd op uw bestemming komen. Maar de vervoersdienst ‘op tijd komen’ is niet te koop, er is geen markt voor. In de file komt de ultieme socialistische droom uit: iedereen krijgt dezelfde dienst geleverd, iedereen is gelijk, geld speelt geen rol.

Automobilisten betalen natuurlijk wel een prijs, alleen geldt die niet in euro’s, maar in minuten. Wie in de spits op tijd aan wil komen op het werk of een afspraak, moet eerder van huis gaan. Hoeveel eerder? Dat blijft altijd een gok, dus om zeker te zijn gaat een verstandige automobilist veel eerder weg dan waar de gemiddelde extra reistijd in de spits om vraagt. Te laat komen is immers vervelender dan te vroeg. Zoals altijd zorgt het gelijkheidsideaal dus voor verspilling en inefficiency.

Resumerend: u koopt een auto met geld, volgens de kapitalistische regels van onze maatschappij, maar u koopt ‘ergens op tijd komen’ vervolgens met tijd, volgens de principes van de Sovjet-Unie.

Motorrijtuigenbelasting verlagen
Kan dat dan ook anders? Jazeker. Met moderne technologie is het goed mogelijk om voor de dienst ‘op tijd komen’ een markt te creëren met een prijs in euro’s. Rekeningrijden heet die technologie. Met een goedgekozen, met tijd, dag en drukte fluctuerende prijs per kilometer zijn files te voorkomen en krijgt de automobilist de keuze tussen veel betalen en (zonder vroeger vertrekken) op tijd aankomen of op een ander (goedkoper) moment gaan rijden. Vrije keuze op basis van markt en prijs, precies zoals we in de rest van onze economie schaarse middelen verdelen.

De opbrengst van rekeningrijden kan terug naar de automobilist door de motorrijtuigenbelasting te verlagen of zelfs helemaal af te schaffen. Denkt u zich eens in: geen files meer, geen snelwegcommunisme, en ook geen motorrijtuigenbelasting. Wie kan daar nou tegen zijn?

(eerder in FD)

Voor de een is de Europese Unie een vredesproject dat nieuwe oorlogen in West-Europa heeft voorkomen. Voor de ander gaat het vooral om vrij verkeer van goederen en mensen, en heeft de EU een praktisch economisch doel. Weer een ander beschouwt de unie als een onmenselijke gevangenis waarin politici als Wilders, Roos en Baudet tegen hun zin en zonder enige soevereiniteit worden vastgehouden. Zoveel hoofden, zoveel zinnen, zeker als het om de EU gaat.

Toch voeg ik graag nog een smaakje toe: de EU is de tegenkracht van politiek opportunisme. Europese samenwerking is nodig om te voorkomen dat nationale overheden zich gedragen als uitvreters die alleen gaan voor het economische eigenbelang en zich laten chanteren door multinationals.

Kijk maar hoe de Britse politiek zich gedraagt sinds het brexitreferendum. Europese samenwerking is daar nu een vies woord en het taboe op zelfzucht is vervangen door gepassioneerd nationalisme. Voor het referendum vonden de meeste Britse politici Europese afspraken over staatssteun aan bedrijven nog even logisch als noodzakelijk. Zonder zulke afspraken zou ieder land proberen multinationals te lokken en de eigen industrie voortrekken. Zo’n race naar de bodem is uiteindelijk voor niemand goed (behalve voor de vertroetelde bedrijven), dus coördinatie is in het algemeen belang.

Maar nu dat algemene belang per referendum is weggestemd, gaat in Londen de kraan voor bedrijven open. Om de Nissan-fabriek in Sunderland open te houden, ook na vertrek uit de EU, bleek de Britse regering bereid om steun en zekerheden aan het Japanse autobedrijf te geven. Welke toezeggingen precies zijn gedaan is staatsgeheim en mag zelfs het Britse parlement niet weten. Mogelijk is compensatie van eventuele exporttarieven beloofd. Het was in elk geval genoeg om het aarzelende Nissan te doen besluiten nieuwe modellen in Sunderland te gaan produceren. Staatssteun mag als je buiten de EU zit. Of beter: staatssteun moet dan.

Net als lagere winstbelasting. Volgens de Sunday Times ligt er een plan klaar om de Britse vennootschapsbelasting te halveren van 20% naar 10%, als blijkt dat het VK geen vrijhandel met de EU kan uitonderhandelen. De schatkist gaat open en grote bedrijven mogen naar hartenlust graaien. De gewone Brit draait er voor op. Hetzelfde geldt voor de historisch lage koers van het pond: prima voor exporteurs, maar het leven van de burger wordt er slechts duurder door. De verruiming van het monetaire beleid waarmee de Bank of England reageerde op de referendumuitslag is dus indirect ook een cadeautje voor de grote bedrijven

VK vlucht uit de EU, regelrecht in de klauwen van de multinationals. ‘Take back our country’, beloofden de brexiteers. ‘And give it to big business’, zeiden ze er niet bij.

Consolidatie, grensoverschrijdende bezorging, schaalvergroting, en leren van elkaar. De argumenten om te komen tot een overname van PostNL door het Belgische Bpost zijn op het eerste gezicht zo dom nog niet. De markt voor brieven krimpt, die voor bezorging van pakketten groeit, dus traditionele postbedrijven moeten zich snel omvormen tot flexibele pakketdiensten en tot professionele partners van de nieuwe webwinkels. In een Europa zonder grenzen is het niet waarschijnlijk dat deze nieuwe postbedrijven zich het best kunnen organiseren langs de oude landsgrenzen. Nederlands-Belgische samenwerking is dus niet onlogisch.

Maar tegelijkertijd ook wel. Want Bpost is niet zomaar een bedrijf. De meerderheid van de aandelen is in handen van de Belgische Staat, en die lijkt allerminst van plan om afstand te doen van deze aandelen. Ook bij BpostNL, of hoe het fusiebedrijf ook zal heten, blijft de Belgische staat een activistische grootaandeelhouder, met naar verwachting zo’n 40% van de aandelen.

Dat bleek afgelopen week wel uit de woorden die de Belgische minister van Telecom en Post, Alexander de Croo, koos toen hij werd geïnterviewd door de Belgische tv. Wat hij zei was vooral voor binnenlands gebruik. De Croo probeerde onrust in België over de wellicht tanende invloed van de overheid op het postbedrijf weg te nemen met duidelijke taal. Hier het gehele citaat:

De Croo: ‘Eerst en vooral worden wij met 40% de grootste aandeelhouder van een veel groter bedrijf. Met 40% is er geen enkele beslissing die kan genomen worden zonder dat de Belgische staat het daar mee eens is. Dus eigenlijk houden wij nog altijd de invloed die we vandaag hebben maar dan op een bedrijf dat veel groter is.’

Zo staat de Belgische overheid er dus in. Evenveel invloed, maar straks ook op het Nederlandse deel van het postbedrijf. Beslissingen over reorganisaties, ontslagen en investeringen in Nederland, worden straks vanuit Brussel aangestuurd. Politieke argumenten gaan een rol spelen bij het dagelijks managen van het nieuwe postbedrijf.

Stel dat het nodig blijkt om flink te snijden in het personeelsbestand, en dat voor de toekomst en winstgevendheid van het bedrijf, de hardste klappen in België moeten vallen. Gaat de minister daar dan mee akkoord? Dat lijkt me politieke zelfmoord. Wat goed is voor de minister en wat goed is voor het postbedrijf zal niet altijd netjes samenvallen.

Staatsbedrijven zouden zich wat mij betreft afzijdig moeten houden in het spel van internationale fusies en overnames. Dat geldt voor Bpost, maar ook voor al die andere publieke bedrijven die in Europa jagen op geprivatiseerde concurrenten. Of je speelt het kapitalistische spel helemaal, of je speelt het helemaal niet. Ik wil best een Belg in m’n brievenbus, maar liever geen Belgische politicus.

Met stomme verbazing volg ik de afgelopen dagen de soap bij ABN Amro. Gerrit Zalm stapt volgend jaar op, dus er moet een nieuwe leider op het groengele schild worden gehesen. In deze krant zo ongeveer dagelijks een smeuïge aflevering in dit bancaire feuilleton.

Samengevat komt de verhaallijn ongeveer hier op neer: er is ruzie tussen de aandeelhouder en de bank over de opvolging. De aandeelhouder wordt gespeeld door minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën. Namens de bank doet commissaris Olga Zoutendijk mee. Maar Zoutendijk speelt een dubbelrol, want zou zelf misschien ook wel trek hebben in de toppositie van de bank. Zo wordt althans door figuranten gefluisterd.

Dijsselbloem wil aan het roer van zijn bank iemand met veel gevoel voor politieke fijngevoeligheden, iemand die kan voorkomen dat ABN in oude fouten vervalt en het weer hoog in de bol krijgt. Waarom niet Wouter Bos? Zo’n oud-politicus weet tenminste hoe je de minister uit de wind houdt. Of anders DSM-topman Feike Sijbesma, de ongekroonde koning van het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen en dit jaar nog de trotse ontvanger van een Duurzaam Lintje. Sijbesma is de vleesgeworden politieke correctheid. Precies wat een bank nodig heeft.

Bij ABN Amro hopen ze juist op een echte bankier. De bank moet het binnenkort weer op eigen kracht doen, en de wereld is voor regionale bankjes als ABN Amro bepaald geen comfortabele plek. Winsten zijn gering, kapitaal- en toezichteisen enorm, een bank kan alleen hopen op zelfstandig overleven met een zeer heldere strategie. Daarom heeft ABN Amro weer een echte bankier nodig, een man als Chris Vogelzang die meeschreef aan de strategie en al sinds het begin van de eeuw het groengeel van de bank draagt.

Bos of Zoutendijk? Sijbesma of Vogelzang? Wie moet het worden? Misschien wel geen van allen. Want het gênante gevecht over de opvolging van Zalm is een veldslag uit de vorige oorlog. ABN Amro wil weer lekker gaan groeien, Dijsselbloem wil voorkomen dat het weer fout afloopt. Maar waarschijnlijk moet ABN Amro de komende jaren een heel ander gevecht voeren: een bittere overlevingsstrijd. Betalingsverkeer, kredietverlening aan bedrijven, aan huizenkopers, financieel advies, alle verdienmodellen van de traditionele bank verkruimelen onder de druk van nieuwe fintechbedrijven. Is er over tien jaar nog wel enig bestaansrecht voor een bank als ABN Amro? Alleen als de bank zelf ook razendsnel een technologiebedrijf wordt.

Gaat Wouter Bos die totale transformatie leiden? Of Olga Zoutendijk. Ik betwijfel het. Haal liever de vijand binnen de poorten en kies iemand die z’n sporen in de fintech heeft verdiend. Iemand als Pieter van der Does, oprichter en ceo van het zeer succesvolle Adyen. Wat heeft de bank te verliezen?

(FD)

Mediatraining voor politici: zodra je iets positiefs zegt over de Nederlandse economie, bijvoorbeeld dat de groei aantrekt en de recessie duidelijk voorbij is, voeg daar dan altijd direct een zinnetje aan toe over de veel te hoge werkloosheid. Doe dat zonder punt of komma, haal zelfs niet even snel adem tussendoor, zodat de eindredacteur van het nieuws- en actualiteitenprogramma deze toevoeging er niet uit kan knippen. Fonetisch wordt het dan zoiets: ‘Het gaat beter met de Nederlandse economiemaardewerkloosheid [hier ademhalen] is nog altijd veel te hoog.’

Mooi weer spelen
Blijf dit oefenen totdat je de techniek perfect beheerst en ieder optimistisch geluid over de economie automatisch aanvult met somberheid over werkloosheid. De kiezer gelooft namelijk niet echt dat het beter gaat, zolang er nog zoveel mensen op zoek zijn naar werk. Dus mooi weer spelen over het economisch herstel komt onoprecht over. Politici als Lodewijk Asscher en Jeroen Dijsselbloem beheersen de techniek als geen ander.

Er is ook een andere tactiek mogelijk, maar die wordt door mediatrainers niet aangeraden: de cijfers erbij pakken en laten zien dat het ook met de werkloosheid eigenlijk opvallend snel de goede kant op gaat. De arbeidsmarkt lijkt sneller te herstellen dan na voorgaande recessies. Een dappere politicus zou dit zelfs met enkele grafieken kunnen illustreren.

Feiten, cijfers en grafieken
Ik wil hier natuurlijk niemand de verkiezingsstrijd insturen gewapend met feiten, cijfers en grafieken. Dat is in het huidige klimaat politieke zelfmoord. Maar voor wie het — voor eigen risico — toch wil proberen kan de grafiek hieronder als leidraad dienen. Daarin zien we gedurende vier perioden met een recessie, de ontwikkeling van werkloosheid en economische groei. In 2002 en 2003 was er in de meest strikte zin van het woord geen sprake van een recessie. De economie bleef heel zachtjes doorgroeien, maar de werkloosheid liep wel snel op en ook andere indicatoren gaven een duidelijk recessiebeeld.

(klik voor groot)

De recessie van 2009 ontbreekt in de grafiek. Dit was een zeer diepe, maar ook kortstondige recessie, veroorzaakt door de onzekerheid tijdens de kredietcrisis. Vooral multinationals zagen hun omzetten enorm dalen, de binnenlandse economie werd in 2009 veel minder geraakt. Daarom liep de werkloosheid ook maar weinig op en was deze snel weer op het oude niveau. Deze uitzonderlijke recessie laat ik daarom in de grafiek buiten beschouwing.

Daling werkloosheid duurt normaal even
Wel te zien zijn, van links naar rechts, de recessie van 1975, volgend op de oliecrisis, toen de economie even stopte met groeien. Daarnaast die van begin jaren tachtig, toen het zeer restrictieve monetaire beleid van Fed-voorzitter Paul Volcker de wereldeconomie in de achteruit zette. Verder naar rechts de bijna-recessie van 2002 en 2003 na het knappen van de internetzeepbel (onzekerheid rond de Amerikaanse inval in Irak speelde ook een rol). En ten slotte de recente recessie van 2012 en 2013, tijdens de eurocrisis.

Wat opvalt is dat het in alle gevallen een jaar of meer duurde na het einde van de recessie, voordat het werkloosheidspercentage weer ging dalen. In 1976 steeg de werkloosheid door, ondanks zeer krachtig economisch herstel (groei: 4,5%). In 1983 groeide de economie al weer met 2%, maar steeg de werkloosheid net zo snel door als in de voorgaande recessiejaren. En ook toen de Nederlandse economie na de bijna-recessie van 2002 en 2003 in 2004 weer behoorlijk begon te groeien, bleef de werkloosheid stijgen. Zelfs in 2005 ging het werkloosheidspercentage nog verder omhoog.

Hoe anders was dat de afgelopen jaren. In 2014 begon de economie weer te groeien — zij het niet al te snel — en datzelfde jaar al kwamen er nauwelijks meer werklozen bij. Al in februari 2014 piekte het werkloosheidspercentage, om vervolgens de daling in te zetten. In 2015 en 2016 zette die daling door.

De werkloosheid liep snel op tijdens de recessie van 2012 en 2013, maar begon erna dus opvallend snel te dalen. Welke politicus durft dat goede nieuws in één adem te vertellen?

(FD)

In de Europese Unie wonen 505 miljoen mensen. Daarvan zijn 11 miljoen (2,2%) Belg. Van die Belgen wonen er 3,5 miljoen (0,7% van de EU-bevolking) in Wallonië, of beter: in het Waals Gewest, de bestuurlijke eenheid in de zuidelijke helft van België. Van die Walen brachten er 1,9 miljoen (0,4%) hun stem uit tijdens de Waalse parlementsverkiezingen in 2014. Van hen stemden er 943.000 op de PS, (de socialistische partij) of de cdH (de christendemocraten). Dat is 0,19% van alle inwoners van de EU.

Op basis van dat minuscule mandaatje besloot de Waalse regering (PS en cdH) namens 505 miljoen Europeanen het handelsverdrag met Canada op te blazen. De Waalse minister-president Paul Magnette sprak na een stemming in het Waalse parlement over dit CETA-verdrag zijn veto uit over ondertekening door België. Gaat hij daar dan over? Blijkbaar wel. In de bestuurlijke spaghetti van België — met drie gewesten, drie gemeenschappen en een federale overheid, ieder met een eigen parlement en regering — is er altijd wel een bestuurslaag te vinden die tegen stemt. Nee zeggen is in zo’n federatie nu eenmaal veel eenvoudiger dan ja.

Op Europees niveau speelt hetzelfde probleem. De Waalse tegenstem vertaalt zich met een beetje pech in een Belgisch nee tegen CETA, waardoor de hele Europese Unie tegen de Canadezen moet zeggen: sorry, maar we zijn bij nader inzien toch tegen vrijhandel met jullie, want 0,19% van onze bevolking heeft tegen gestemd. Alsof 17 miljoen Nederlanders een besluit laten vetoën door de 32.000 inwoners van het Gelderse Epe of Zuid-Hollandse Maassluis.

Bij het schrijven van deze column waren de Europese ministers van handel nog in bespreking bijeen, om te kijken of de Walen toch niet aan boord zijn te krijgen. Eurocommissaris Cecilia Malmström is naar eigen zeggen al dagen bezig om ‘hun zorgen te begrijpen en ze tegemoet te komen’. Slijmen bij een piepkleine minderheid is dagelijkse kost voor een eurocommissaris, want wie tegenstemt is de baas in Europa.

Opvallend trouwens hoe stil al die criticasters van de EU zijn tijdens deze gênante vertoning.

Altijd de eerste om te wijzen op de democratische tekortkomingen van de EU, maar als een gewestelijk parlementje alle democratisch gekozen parlementen en regeringen van de lidstaten buiten spel zet, hoor je ze niet.

Nee zeggen is veel te gemakkelijk in Europa. De tegenstemmende minderheid wint het meestal van de voorstemmende meerderheid. Dat is buitengewoon zonde, want, om uit het boek De Omgekeerde Wereld van een bekende Waalse politicoloog te citeren: ‘Europa is, ondanks haar gebreken, de grote politieke horizon van de volgende decennia en de belangrijkste reden tot hoop. Europa is het tegengif voor nationalisme.’ Wie dat schreef? Juist: Paul Magnette, minister-president van het Waalse Gewest.

Ouders, houd uw jongvolwassen kinderen binnen, want Sybrand Buma wil ze pakken. De CDA-lijsttrekker presenteerde deze week zijn verkiezingsprogramma en een prominent onderdeel van de christendemocratische plannen is de reactivering van de dienstplicht. Ditmaal niet alleen voor jongens, maar ook voor meisjes.

Die dienstplicht kan men ouderwets vervullen bij het leger, als dienstplichtig soldaat nieuwe stijl. Maar voor wie dat allemaal te gewelddadig is, kunnen de 18-plussers ook te werk gesteld worden in de zorg of bij de politie. Het CDA wil klein beginnen met de ‘raddraaiers’ (lees: terrorvloggers) en dat stapsgewijs uitbouwen, tot alle jongeren een half of heel jaar van hun leven in dienst stellen van de maatschappij. Dit is het ‘wapen tegen de individualisering’ volgens Buma. Het CDA stelt: er zijn steeds meer mensen die dingen kapotmaken en mensen beledigen, de oplossing: maatschappelijke dienstplicht.

Dwaas en oneerlijk plan

Een paar deuren verder, bij de ChristenUnie, is men inmiddels ook enthousiast over deze vorm van dwangarbeid-light. In het nieuwe verkiezingsprogramma is men enthousiast over dienstplicht voor jongeren. Iedereen kan zo de normen en waarden van onze samenleving eigen maken, denkt lijsttrekker Gert-Jan Segers

Het is een bijzonder idee: pak een jaar af van iedere jongere, en voor je het weet zijn ze allemaal een nuttig radertje in de samenleving. Maar vanuit economisch oogpunt is het vooral een dwaas en oneerlijk plan. Hieronder vijf economische argumenten om het idee van maatschappelijke dienstplicht in vredestijd voor altijd te begraven.

Argument 1: maatschappelijke dienstplicht verlaagt het arbeidsaanbod. Als werk belangrijk is voor de maatschappij, dient er een bijbehorend loon voor te worden betaald. Dat werk wordt dan gedaan door normale werknemers. De maatschappelijke dienstplicht zal dus worden ingevuld met werk dat niet tegen marktprijzen kan worden verricht. Met andere woorden: van de pakweg vijftig jaar die een mens kan bijdragen aan de economie gaan we er één verspillen met arbeid die de maatschappij belangrijk zegt te vinden, zonder er geld voor over te hebben. En dat terwijl de vergrijzing toch al leidt tot een afname van het potentiële arbeidsaanbod. Zonder dienstplicht daalt aantal Nederlanders in werkzame leeftijd (20-67 jaar) de komende 25 jaar van 10,5 naar 9,8 miljoen personen. Als de gereactiveerde dienstplicht door jongeren van gemiddeld 21 jaar oud wordt gedaan, gaan daar nog eens pakweg 200 duizend potentiële werknemers van af. Dat is zonde.

Tweede argument: al die jongeren die een jaar lang moeten werken als assistent bij het leger, in de zorg of bij de politie zijn waarschijnlijk ergens anders beter in. Dit is misallocatie van arbeid op misdadige schaal. Laat mensen doen waar ze goed in zijn, dat is beter voor iedereen.

Nummer drie: de geschiedenis heeft geleerd dat iedere keer als de overheid zich bemoeit met de arbeidsmarkt, er verdringing optreedt. Banen van werknemers werden verdrongen door Melkertbanen, ID-banen en straks door jonge dienstplichtigen. Dienstplicht is uiteindelijk niet anders dan oneerlijke prijsdumping.

Ten vierde: dienstplicht brengt ook bewezen schade toe aan de jongeren zelf. Econoom Wouter Leenders schreef deze week een mooi stuk op esb.nu over de persoonlijke kosten van dienstplicht. Onderzoek toont aan dat het inkomen van dienstplichtigen tien jaar na hun diensttijd zo’n 5% lager ligt. Een jaar vertraging in je maatschappelijke carrière kost daadwerkelijk geld.

Ten slotte: het is nou niet bepaald zo dat dat Nederlandse jongeren de hele dag ledig op des duivels oorkussen liggen, om in Bijbelse termen te blijven. Jongeren anno nu hebben het buitengewoon druk met studie en werk. Sterker: nergens in de EU is het percentage jongeren (18-24 jaar) dat niet werkt of studeert zo laag als in Nederland.

Beste Buma en Segers, laat de Nederlandse jongere met rust. Gun hem of haar een ononderbroken studie en een helder carrièrepad. Ga ze niet pesten met een jaar lang ‘pang-pang’ roepen in de loopgraven, assisteren in het verpleeghuis of koffie halen voor oom agent. Dat is echt beter voor iedereen.

‘We zullen een volledig onafhankelijk, soeverein land zijn. Een land dat niet langer deel is van een politieke unie met supranationale instituten die nationale parlementen kunnen overstemmen.’

Aan het woord is de (ongekozen) Britse premier Theresa May. Ze sprak dit weekend op het congres van haar Conservatieve Partij. De speech ging over de brexit, waar ze eerst mordicus op tegen was, maar sinds slechts 48% van de Britten haar in die overtuiging steunden, juist helemaal voor is. Dat is democratie: een meerderheid van 52% is voor 100% de baas.

Begin 2017 zal May daarom officieel de uittredingsprocedure in werking stellen. Artikel 50 van het EU-Verdrag, dat dit regelt, wordt voor april in werking gesteld. Brexit betekent brexit, luidt het niet bepaald inhoudelijke adagium van de premier, dus deze beslissing kan geen verrassing zijn.

Maar veel van de persaandacht ging toch naar dit deel van de speech. Terwijl May ook echt nieuws naar buiten bracht. Het citaat waarmee deze column begint gaat nog verder. May: ‘Dat betekent dat we onze eigen beslissingen weer kunnen nemen, bijvoorbeeld over welke etiketten we op ons voedsel plakken.’

Met die laatste zin vertelt May alles over hoe zij de brexit ziet. Britten die hoopten dat hun land onderdeel zou blijven van de Europese interne markt, komen bedrogen uit. Bij die markt horen duidelijke afspraken over zaken als productlabels. Voor echte vrijhandel is immers transparantie over producten en diensten noodzakelijk. Als Groot-Brittannië al geen afspraken wenst te maken over wat er minimaal op het etiket van een blikje ‘baked beans’ moet staan, dan is deelname aan de single market uitgesloten.

Daar mogen de Britten uiteraard voor kiezen, en daarom is het goed dat May eindelijk erkent dat het ‘Internationale trilemma’ van Dani Rodrik echt bestaat. Deze econoom schreef begin deze eeuw een briljant artikel waarin hij laat zien dat vrij verkeer van producten, diensten en kapitaal niet kan zonder inleveren van nationale soevereiniteit, tenzij de democratie wordt opgegeven.

Globalisering en democratie gaan samen, maar alleen als een deel van de soevereiniteit wordt overgedragen aan een federatie van landen (bijvoorbeeld: EU-afspraken over etiketten op blikjes bonen). Soevereiniteit en democratie kunnen ook, maar dan moeten de grenzen dicht. En globalisering met behoud van soevereiniteit betekent dat niet meer naar de wil van het volk, maar alleen naar grote multinationals wordt geluisterd.

Lange tijd deden de Britse brexiteers alsof deze keuze uit twee van de drie, niet bestond. Vrijhandel zou blijven, soevereiniteit kwam terug, en men zou luisteren naar het democratische referendum. Onmogelijk, stelt Rodrik. Dat klopt, geeft May nu toe. Op een blik gebakken bonen hoeft straks geen e-nummer meer te staan. Daarvoor geeft ze de Europese interne markt graag op. Een heldere keuze.

(FD)