Stel: de linkermotor van het vliegtuig valt uit. Wat doet de piloot? Die raakt niet in paniek, want hier heeft hij voor getraind. Hij grijpt de stuurknuppel en wil naar bakboord zwenken. Dan merkt hij dat de rolroeren op de vleugels ook defect zijn. Weer geen paniek. Met het staartroer kun je ook sturen. Als dat dat het tenminste nog zou doen… En dan begint de motor op rechts te sputteren….
Maakt u zich geen zorgen, dit was geen vakantievlucht naar Alanya, maar een training in de simulator. Piloten worden continu getraind om met stapeling van risico’s om te gaan. ‘Maar wat doe je als vervolgens dit gebeurt?’ is de vraag waarop ze altijd een antwoord klaar hebben.
Logisch dus dat de piloten van KLM die vraag ook stelden toen ze jaren geleden discussieerden over de beleggingsstrategie van hun pensioenfonds. Wat gebeurt er als de aandelen dalen, vroegen ze het fondsbestuur. Wat doen we als de rente daalt? En wat als alles omlaag gaat? Blijft onze dekkingsgraad dan nog wel in de lucht? De beleggingsspecialisten legden uit dat het vrijwel nooit gebeurt dat alles tegelijk omlaag gaat. Maar juist op de term ‘vrijwel nooit’ sloegen de piloten aan. Men besloot om de premies te verhogen en zich in te dekken tegen dit onwaarschijnlijke scenario. Veiligheid voor alles.
Toen kwam 2008 en ging alles omlaag. De kredietcrisis maakte onze rijke pensioenfondsen arm. Maar niet het Pensioenfonds Vliegend Personeel. Dankzij de dure verzekering bleef het fonds gezond. Ook nu nog staat de dekkingsgraad op een keurige 116% en zijn kortingen ver weg.
Natuurlijk had het ook anders kunnen lopen. Als er geen kredietcrisis was uitgebroken hadden de piloten een dure verzekering voor niets afgesloten. Maar ook dan had het fonds het gelijk aan z’n zijde gehad. Wie zeker wil zijn van een bepaalde pensioenuitkering kan niet tegelijkertijd veel risico’s lopen. De strategie van het KLM-fonds paste bij de wensen en verwachtingen van de deelnemers.
Hoe anders is dat bij de meeste andere pensioenfondsen. Men wilde jarenlang flinke beleggingsrisico’s nemen (want dan is de kans op indexatie groot), verzekerde zich niet tegen de lage rente (want de rente zou zeker weer gaan stijgen), terwijl de deelnemers juist een zeker pensioen werd voorgespiegeld. Men vloog in een oude kist met halfvolle tank en zonder reserveonderdelen, maar beloofde dat alle reizigers op tijd op de bestemming zouden aankomen.
Geen pensioenfonds had de kredietcrisis kunnen voorspellen. En geen belegger had kunnen weten dat de rente zo lang zo laag zou blijven. Maar men had wel een strategie kunnen volgen die dit soort risico’s minimaliseert. En de fondsen hadden het jarenlange pensioenoverleg kunnen gebruiken om te pleiten voor een stelsel dat minder afhankelijk is van de grillen van de financiële markten.
Dat heeft men allemaal niet gedaan. Integendeel: de fondsen wilden telkens juist meer risico’s kunnen nemen en bleven voorstander van een pensioenstelsel met harde beloftes en ‘intergenerationele solidariteit’ zodat de risicovrije rekenrente een dominante factor bleef bij het bepalen van de dekkingsgraden.
Mede daardoor is de kredietcrisis in pensioenland nog steeds niet voorbij. Dekkingsgraden keerden nooit terug op niveau’s van voor 2008. Vrijwel geen fonds haalt meer de indexatiegrens van 130%. Ruim 40% van de fondsen haalt zelfs de minimale 105% niet meer. Het komt door de omstandigheden, maar het is tegelijk ook de schuld van de strategie van de fondsen zelf.
Moeten we dan maar gewoon de regels veranderen, zoals ABP-voorzitter Corien Wortmann vrijdag opperde, en arbitrair de rekenrente verhogen? Dat is een onzalig idee. Door de brandstof anders te meten komt er geen milliliter extra kerosine in de pensioentank. Gezagvoerder Wortmann zegt: we hebben voor €1500 mrd aan brandstof in ons vliegtuig, dat moet toch wel genoeg zijn! Maar ze vertelt er niet bij dat aan de passagiers ook een enorme verre reis is beloofd, en dat een harde tegenwind is opgestoken. Een voorzichtige piloot doet juist nu zuinig aan.