‘Technologie vernietigt banen, maar het vernietigt geen werk.’ Zo luidde in 1960 de conclusie van een speciale Amerikaanse commissie die de invloed van technologie op de arbeidsmarkt onderzocht. Onderzoekers van McKinsey komen in een recent rapport over robotisering en automatisering tot dezelfde conclusie. In dat rapport staat een fraaie grafiek die laat zien hoe de arbeidsmarkt van de Verenigde Staten zich sinds 1850 steeds heeft aangepast, hoe banen in de landbouw verdwenen, terwijl er in de industrie en later in de dienstverlening juist veel werk bijkwam. Technologische vooruitgang zorgde voor baanverlies, maar ook voor nieuwe welvaart en voor nieuw werk elders.
Voor Nederland bestond zo’n grafiek nog niet. De openbare reeksen gingen niet verder terug dan 1969, maar het Centraal Bureau voor de Statistiek sloeg desgevraagd aan het rekenen (dank daarvoor!), met bovenstaande grafiek als resultaat. Daarin ziet u de sectorale werkgelegenheid in Nederland, teruggerekend tot maar liefst 1807.
Dat jaar laat Koning Lodewijk (we zitten in de Franse tijd) een grote volkstelling uitvoeren. In 1807 werkt bijna 37% van de Nederlanders in de landbouw. Zo’n 14% heeft een baan in de industrie en nijverheid en ongeveer een op de tien werkt in de handel.
(klik op grafiek voor grotere versie)
In de jaren daarna neemt de relatieve werkgelegenheid in de landbouw gestaag af. Aan het eind van de 19e eeuw werkt nog maar 30% op het land. Het aandeel van de industrie stijgt juist. In de eerste helft van de 20ste eeuw wordt de industrie zelfs de grootste werkgever. Na de Tweede Wereldoorlog zet de mechanisering van de landbouw versneld door. Momenteel is nog maar 2% van de Nederlanders in die sector werkzaam.
De industrie piekt halverwege de vorige eeuw, met meer dan een kwart van de banen. Vanaf de jaren zeventig zorgen technologische vooruitgang en globalisering voor een snelle daling. De sector handel en horeca wordt dan dominant. Tegelijk ontstaan er ook steeds meer banen in de zakelijke dienstverlening. In 2016, het laatste jaar in de grafiek, is deze laatste sector zelfs de grootste werkgever, met een aandeel van bijna 21%.
Er is nog zo veel meer te zien in de grafiek: de banengroei in de zorg, de toe- en afname in het openbaar bestuur, de groei en recente krimp in de financiële dienstverlening, de groei in het onderwijs en krimp in de bouw. Wat de grafiek bovenal laat zien is hoe dynamisch onze arbeidsmarkt is, met baanverlies in de ene sector en groei in de andere. De Amerikaanse conclusie lijkt ook bij ons geldig: banen verdwijnen, werk niet.
Natuurlijk, garanties op basis van het verleden worden niet gegeven. Maar voor wie bang is dat robot en computer zullen leiden tot langdurige massawerkloosheid, moet de grafiek toch geruststelling bieden. De wereld verandert snel, maar onze economie en arbeidsmarkt hebben tekens de veerkracht heeft gehad om zich daaraan aan te passen.