Zomaar bakken met geld uitgeven, in het calvinistische Nederland is dat vloeken in de kerk. Onze overheid geeft geen bakken met geld uit, want dat zou de indruk kunnen geven dat er belastinginkomsten over de balk worden gegooid, dat zuurverdiende euro’s van hardwerkende Nederlanders worden verbrast, dat het zweet van de Hollandse arbeider wordt verjubeld aan onzinprojecten.
Daarom hebben politici het zelden over geld uitgeven. Zij kiezen liever voor de term ‘investeren’. Nederland moet meer investeren in defensie, zeggen ze, want de soldaten hebben geen kogels meer. We moeten investeren in onderwijs, want de lerarensalarissen zijn te laag. Investeren in de zorg is noodzakelijk, omdat er te weinig verplegers en verpleegsters zijn om onze ouderen te verzorgen. Of laten we anders investeren in sociale zekerheid en inkomensgelijkheid. Of beter nog: in maatschappelijke samenhang.
Die laatste term komt regelrecht uit de troonrede van afgelopen dinsdag. Het demissionaire kabinet Rutte-Asscher liet de Koning deze zin uitspreken: ‘De regering investeert op tal van manieren in maatschappelijke samenhang, in integratie, in de naleving van wetten en in de versterking van onze gedeelde normen en waarden.’
Sorry, maar als econoom maak ik bezwaar. Investeren is een specifieke term die niet voor iedere willekeurige uitgave kan worden ingezet. Het moet gaan om een uitgave die pas na verloop van tijd rendement gaat opleveren. Een dijk die we nu betalen, maar die ons honderd jaar beschermt tegen de zee. Een weg die eenmaal aangelegd voor vele jaren goedkoop transport levert. Of een gebouw dat eerst geld kost, maar uiteindelijk de kosten waard is. Overheidsinvesteringen zijn uitgaven die nu worden gedaan, zodat ze later rendement opleveren. Het zijn uitgaven die de kapitaalvoorraad van onze collectieve sector vergroten.
Hoeveel geeft de Nederlandse overheid uit aan dit soort investeringen? Als we naar de bruto overheidsinvesteringen kijken, dan zijn jaarlijkse sinds het begin van de crisis wat aan het afnemen. In 2009 werd er volgens berekeningen van het Centraal Bureau voor de Statistiek nog voor bijna €28 mrd geïnvesteerd, in 2016 was dat nog maar €25 mrd.
Maar uiteraard moeten we ook rekening houden met afschrijvingen op de kapitaalgoederen van de overheid. Dan ziet het plaatje er een stuk slechter uit. De netto-investeringen (dus minus afschrijvingen), bedroegen in 2009 nog ruim €8 mrd. Inmiddels is dat nauwelijks meer dan €3 mrd. De bezuinigingen hebben er duidelijk ingehakt.
Desondanks bezit de overheid nog altijd voor meer dan €400 mrd aan kapitaalgoederen. Twee derde daarvan zijn infrastructurele werken als wegen en dijken. Ruim 20% bestaat uit gebouwen. De waarde van de opgebouwde kennis via onderzoek en ontwikkeling wordt geschat op 12,5% van het totaal.
De geschatte waarde van maatschappelijke samenhang, gedeelde normen en waarden, sociale zekerheid of kogels voor soldaten, komen in deze berekening van de kapitaalgoederenvoorraad van de overheid niet voor. Nee, ook salarissen voor leraren in het basisonderwijs niet, want die moeten we ieder jaar opnieuw betalen om het kennisniveau van de bevolking op hetzelfde peil te houden. Dit zijn allemaal lopende kosten: uitgaven die ieder jaar opnieuw moeten worden gedaan. Ik zeg niet dat we ze daarom niet moeten doen – behoorlijke beloning voor leraren lijkt mij een prima idee – maar noem ze geen investering.
Misschien vindt u dit typisch woordenwichelarij van een econoom. Wat maakt het uit of je iets een investering of een uitgave noemt? Nou, veel. Voor een rendabele investering mag je lenen. Als de overheid een fantastische hogesnelheidslijn aanlegt tussen Groningen en Maastricht, mag de staatsschuld stijgen. Maar de machinist en conducteur op die lijn zijn lopende uitgaven, en moeten we betalen uit lopende inkomsten. Lees: belastinggeld.
Iedere keer als een politicus zegt dat we moeten ‘investeren’ in gezondheidszorg, lerarensalarissen of sociale zekerheid, sterft er ergens een jong econoompje. Politici: zeg wat je bedoelt. Als je ergens gewoon ieder jaar meer geld aan wil uitgeven, kom daar dan eerlijk voor uit.