Die jeugd van tegenwoordig? Die is hard aan het werk. Met een studie én vaak een flinke bijbaan. Je zou het weleens vergeten, met al die klachten over de werkschuwe ‘generatie Z’ die de dag lethargisch doorbrengt met het kijken naar TikTok-filmpjes, die bij het sollicitatiegesprek al begint over een sabbatical en die ontslag neemt bij de eerste tegenslag.
Politici doen al jaren voorstellen om jongeren in de benen te krijgen. Het begon in 2017 met het CDA-idee voor een verplichte maatschappelijke dienstplicht voor jongeren. De PVV vond het een prima plan. In Groningen kwamen lokale PVV’ers zelf met een eigen voorstel voor verplicht maatschappelijk werk voor jongeren.
Tijdens de afgelopen verkiezingscampagne was het het NSC dat vond dat jongeren ‘in een vroeg stadium’ moesten worden gestimuleerd een ‘actieve rol te spelen’ in de gemeenschap. VVD en BBB zien ze vooral graag iets doen in het leger, als reservist (BBB) of via een dienstjaar (VVD). Het CDA wil nog steeds dat alle jongeren zich verplicht gaan inzetten voor ‘de samenleving’.
Toch altijd weer bijzonder om te zien met welk gemak mensen die zelf hun jeugd achter zich hebben gelaten, zich bemoeien met de tijdsbesteding van jongeren. In de wetenschap dat je er zelf nooit last van zult hebben, is het makkelijk roepen, natuurlijk. Maatschappelijke dienstplicht voor 45-plussers zou misschien een beter idee zijn: op die leeftijd leven velen in de eigen bubbel en hebben het contact met de maatschappij of gemeenschap verloren. Een opfriscursus van een jaar in een verpleeghuis, bij de voedselbank of gezellig in een schuttersputje met mensen uit andere lagen van de bevolking lijkt zo gek nog niet. Maar daar hebben volwassenen natuurlijk geen tijd voor. Er moet gewerkt worden. Dat is toch ook een bijdrage aan de maatschappij?
Jazeker, en dat geldt dus ook voor jongeren. Onze jeugd studeert en werkt als nooit tevoren. De meerderheid van de jongeren tussen 15 en 25 jaar heeft naast de studie een bijbaan. Ze maken vaak flinke werkweken. Van de 21-jarige onderwijsvolgenden werkt bijna een kwart twintig uur of meer. Slechts 3% van de jongeren werkt niet en zit niet op school. Nergens in de Europese Unie is dat percentage zo laag. Kijk bij de kerstinkopen maar eens om je heen, wie vult de vakken en zit achter de kassa?
Veel studerende jongeren willen zelfs nog meer werken. Een kleine 300.000 zoeken werk of willen meer uren werken. Dat aantal liep tijdens de pandemie snel op, want vooral flexwerkende jongeren verloren toen hun baan of moesten uren inleveren. Voor hen was er geen luxe NOW-regeling. De achterstand die ze toen opliepen, is nog niet ingehaald. Ook al schreeuwen werkgevers om personeel, de ‘semiwerkloosheid’ (inclusief werkenden die meer uren willen maken) is nog lang niet terug op het niveau van voor corona. Bij niet-studerende jongeren is dat overigens wel het geval: voor die groep ligt de semiwerkloosheid alweer veel lager dan in 2019.
We zijn een ijverig volkje, en dat geldt dus ook voor onze jeugd. Er is volgens de Oeso geen westers land te vinden waar de arbeidsparticipatie van 25-minners zo hoog is als in Nederland. Duitse, Britse, Amerikaanse en Scandinavische jongeren zijn allemaal minder actief op de arbeidsmarkt. Het idee dat we onze jongeren naast hun studie en werk zouden moeten lastigvallen met extra dienstplicht is potsierlijk.
Misschien moeten we scholieren en studenten juist aanmoedigen om wat minder te werken. Zou het kunnen dat de schoolprestaties lijden onder het werkethos? Helaas is daar weinig onderzoek naar gedaan. Een studie uit 2007 laat zien dat scholieren met bijbaantjes weliswaar lagere resultaten halen, maar dat dit vooral met sociaal-demografische factoren te maken heeft, en met hun houding tegenover onderwijs in het algemeen.
Amerikaans onderzoek uit 2014 toont wel een negatief verband aan tussen werk en studieresultaten. Studenten die veel uren werkten, hadden lagere cijfers, ook als werd gecorrigeerd voor andere factoren. Kleine baantjes hadden dat negatieve effect niet.
Een tip voor het nieuwe kabinet: steek geen moeite in nadenken over werkplicht voor jongeren, maar laat eens goed onderzoeken of onze bijbaantjescultuur niet juist is doorgeschoten en een verklaring biedt voor de dalende onderwijsprestaties.