Wat? Hoezo ‘Het was niet de overheid?’. Het waren natuurlijk wel de Europese overheden die de Europese economie kapotbezuinigden. Het was hun oliedomme fixatie op begrotingstekorten en staatsschuld die het eurogebied in een twee jaar durende recessie stortte.

Lees het maar in Amerikaanse boeken als How austerity is killing Europe en Austerity: The History of a Dangerous Idea. Zonder bezuinigingen en lastenverzwaringen was de eurocrisis nooit zo diep geweest en stond Europa er nu al weer net zo goed voor als de VS.

Bedrijven en huizenkopers

Het is langzamerhand een algemeen aanvaard uitgangspunt: de overheid kneep de vraag af, de overheid bezuinigde de Europese economie kapot.

Dus niet. Het was niet de overheid. Het waren de Europese bedrijven en huizenkopers. Omdat zij na 2008 niet meer investeerden, kromp de economie van het eurogebied zo snel. Dat zeg ík niet, dat zegt de Europese Centrale Bank (ECB).

In de donderdag verschenen Monthly Bulletin van de ECB (pdf) staat een korte analyse van de rol van investeringen in de afgelopen conjunctuurcyclus. Sinds 2008 zijn de totale investeringen met 15 procent gedaald. De ECB schrijft: “Deze daling verklaart het grootste deel van de scherpe afname van het bruto binnenlands product van de eurozone.”

In onderstaande grafiek, afkomstig uit de ECB-publicatie, is dat goed te zien. De donkerblauwe staafjes geven het effect van de investeringen op de economische groei (krimp) weer. In alle kwartalen sinds 2008 hebben de investeringen verreweg de grootste negatieve invloed op de economische groei.

Overheidsconsumptie (de lichtblauwe, gearceerde balkjes) draagt juist in ieder kwartaal bij aan de groei. Netto export stuwt de groei sinds 2011. Terwijl de consumptie van huishoudens de groei een beetje heeft gedrukt.

Huizen, scholen en snelwegen

Maar let op: niet alleen Europese bedrijven dragen schuld aan de dalende investeringen in bovenstaande grafiek. Ook huishoudens en de overheid investeren. Huishoudens wanneer ze een huis kopen, overheden als ze scholen bouwen of snelwegen aanleggen.

Het is belangrijk te kijken naar de samenstelling van de investeringen. De ECB maakte daarvoor deze grafiek:

De donkerblauwe staafjes geven de afname van de bedrijfsinvesteringen weer. Die afname is goed voor ongeveer de helft van de daling van de totale investeringen. Iets minder dan de helft komt voor rekening van huizenkopers (lichtblauw en gearceerd).

Ook de overheid investeerde minder (rode staafjes), maar dat was maar een klein deel van de totale afname.

Overigens hadden bedrijven een goede reden om weinig te investeren. Sinds het uitbreken van de kredietcrisis in 2008 was de vraag naar producten gering en stonden er veel machines stil. Een fabrikant met overcapaciteit gaat niet snel investeren.

En ook de huizenkopers hadden in veel landen alle reden om stil te zitten. Dalende huizenprijzen, overschotten aan bestaande woningen en onzekere inkomens stimuleren de nieuwbouwplannen van burgers niet.

Had de overheid dan niet in moeten springen om de wegvallende vraag van bedrijven en burgers over te nemen? Met een tijdelijke bestedingsimpuls en tijdelijke lastenverlichting hadden Europese overheden de bestedingen kunnen opdrijven, zodat bedrijven de noodzaak tot investeren weer voelden en baanzekere huizenkopers de markt weer op durfden.

Keynesiaans experiment

Natuurlijk, zo’n keynesiaans experiment hadden we in Europa kunnen uitvoeren. Waarschijnlijk had dat op korte termijn ook nog geholpen ook, hoewel landen in Zuid-Europa zo’n vraagimpuls waarschijnlijk niet hadden kunnen financieren.

Maar wat de grafieken van de ECB duidelijk laten zien is dat de oorsprong van de Europese recessie niet ligt bij de kapotbezuinigende overheid, maar bij de private sector die de hand stijf op de knip hield.  De overheid had misschien meer kunnen en moeten doen om de recessie te dempen, en heeft met de lastenverzwaringen de stemming onder bedrijven en burgers nog extra gedrukt, maar was niet de eerste oorzaak.

En hoe zat dat dan in Nederland? Niet veel anders dan in Europa als geheel. In de laatste Macro Economische Verkenningen van het CPB staat deze grafiek: