Waarom zijn er zoveel vacatures? Hoezo bleef de rente zo lang zo laag? Waarom duren recessies tegenwoordig zo kort, terwijl de economie in goede tijden juist traag groeit. En hoe kan het dat iedereen praat over de mogelijkheden van nieuwe technologie, maar onze bedrijven toch nauwelijks productiever worden?
Soms weet de econoom het ook niet. Als mij dat overkomt hanteer ik tegenwoordig deze vuistregel: als ik het niet snap, dan komt het vast door de demografie. Want de bevolkingsontwikkeling wereldwijd is wat de 21ste eeuw zo anders maakt dan de 20ste. Vergrijzing (meer ouderen), ‘ontgroening’ (minder jongeren) en tragere bevolkingsgroei zetten de economie op zijn kop.
Er zijn zoveel vacatures omdat babyboomers met pensioen gaan. De rente was lang laag (en de reële rente is dat nog steeds) omdat overal ter wereld burgers als een bezetene aan het sparen zijn, in een laatste poging om pensioengaten te vullen.
De recessies duren kort omdat werklozen op de structureel krappe arbeidsmarkt snel weer werk vinden en zo hun inkomen behouden, waardoor de vraag op peil blijft. De structurele economische groei is juist laag, omdat de potentiële beroepsbevolking stagneert. En bij de achterblijvende productiviteit zou de hoge gemiddelde leeftijd van de mkb-ondernemer wel eens een rol kunnen spelen. Wie vooral bezig is met zijn of haar exit, investeert minder in nieuwe, risicovolle technologie. Dat zeg ik trouwens als 55-plusser. Wie zonder zonde is…
Als je het trucje door hebt, zie het effect van demografie overal. Bij de zelfscanner in de supermarkt (de kassières zijn op). Bij de zorgen van beleidsmakers over krimpregio’s (de paar jongeren die er nog zijn trekken weg). Bij iedere verkiezingsuitslag (meer dan de helft van de kiesgerechtigden is vijftig-plus, dus we stemmen steeds meer op conservatieve en reactionaire partijen).
Dit is de eeuw van de grote demografische omslag. In Nederland en wereldwijd. China dat nog snel z’n economische machtspositie wil bevestigen, voordat de grote krimp inzet, migratiestromen uit Afrikaanse landen, de afbrokkelende macht van de Verenigde Staten, de opkomst van India, Indonesië en Nigeria. Allemaal demografie.
Het zijn grote bewegingen, maar ze gaan wel langzaam. Daarom is de ontwikkeling van de wereldbevolking makkelijk te negeren. Want hoe lang kun je staren naar traag veranderende bevolkingspiramides?
Ik doe in de grafiek hierboven toch weer een poging om de enormiteit van de veranderingen in beeld te brengen. Nu eens niet met piramides of vergrijzingslijntjes, maar door belangrijke omslagmomenten aan te geven. Hierdoor is goed te zien dat vergrijzing en ontgroening vrijwel overal in de wereld zullen toeslaan. Het is niet alleen iets van het oude Europa en Japan. In het ‘rijke noorden’, lopen we alleen voor op het ‘arme zuiden’. De cijfers komen uit de laatste bevolkingsprognose van de Verenigde Naties. Ik maak gebruik van de (beetje ouderwetse) VN-indeling van ‘ontwikkelde’ en ‘minder ontwikkelde’ landen.
Misschien wel de belangrijkste demografische trend deze eeuw is dat de wereldbevolking zal stagneren en daarna dalen. In de ontwikkelde landen is dat inmiddels al aan de gang, bij de minder ontwikkelde landen gebeurt dat vanaf 2090. Dan krimpt ook de wereldbevolking als geheel.
Het gaat dan al lang om een zeer oude wereldbevolking. Bij ons krimpt het aantal twintig-minners al decennia, in de rest van de wereld gebeurt dat vanaf pakweg 2035. Die oude bevolking wordt ook al ouder. De wereldburger die na 2055 65 jaar wordt, kan op maar liefst twintig extra levensjaren rekenen. Hopelijk in goede gezondheid, want er zijn dan veel minder werkenden om voor hem of haar te zorgen. Vorige eeuw waren er voor iedere 65-plusser nog zo’n acht mensen tussen 20 en 64 jaar. Na 2040 zijn dat er nog maar half zoveel. Later deze eeuw halveert dat aantal nogmaals.
Deze trends zijn niet meer te keren. Halverwege deze eeuw zal het kindertal per vrouw wereldwijd onder de 2,1 liggen. Iedere generatie zal kleiner zijn dan de vorige. Op zich een prima ontwikkeling natuurlijk, want onze planeet is eindig. Maar de snelheid en heftigheid waarmee deze demografische omslag plaatsvindt, zal de ontwikkeling van economie en maatschappij vergaand bepalen.