Een nieuwe herfst, dus een nieuwe iPhone. Nou, gaap. De lenzen op de ‘16’ staan nu onder elkaar, in plaats van diagonaal. En er zit een nieuw knopje op. Tjonge.

Maar binnenin is wel echt iets veranderd: een nieuwe lijm waarmee de batterij zit vastgeplakt. Jaag er wat stroom door en de lijm laat los. Dat maakt vervanging van de batterij makkelijker. Apple, dat er volgens critici normaal juist alles aan doet om reparaties moeilijk te maken, zodat we nieuwe speeltjes blijven kopen, lijkt te buigen voor de politieke druk. Onder andere uit Europa.

Repareren is veel beter dan recyclen. Daarom gaat Brussel consumenten het ‘recht op reparatie’ van apparaten geven. Bedrijven en winkeliers voorzien extra kosten en verzetten zich. Winkellobby Inretail luidde dit voorjaar zelfs ‘de alarmbel’ over deze ‘stapelende consumentenrechten’ en kreeg direct steun in de Kamer van de PVV.

Je apparaat is stuk, dus je laat het repareren. Dat klinkt doodnormaal, maar vervangen is vaak goedkoper en makkelijker voor burger en producent. Je kunt daarom beter zeggen: de economie is stuk, tijd voor de politiek om de wegwerpmaatschappij te repareren.

FD

We gaan graven in de Nederlandse arbeidsmarkt. Dwars door de aardlagen heen, om de geologie van ons personeelstekort te doorgronden.

Dat is nuttig voor de vele bedrijven die niet groeien omdat ze niet aan nieuwe werknemers kunnen komen. En voor burgers die zich afvragen waarom de publieke dienstverlening hapert. Maar vooral voor het nieuwe kabinet.

Dat heeft in het regeerprogramma een hoofdstuk gewijd aan dit probleem. Het staat helemaal achteraan in het document, als een soort nabrander. Maar het kabinet beseft in elk geval dat ‘schaarste aan arbeid niet alleen nu, maar ook in de toekomst een belangrijke uitdaging zal vormen’.

Meer werken moet meer gaan lonen, vindt het kabinet. Maar de daarvoor noodzakelijke hervorming van het toeslagen- en belastingstelsel wordt op het bordje van een volgend kabinet geschoven. De enige maatregel is de introductie van een nieuwe belastingschijf aan de onderkant van het loongebouw. Die wordt met 35,82% echter nauwelijks lager dan de tweede schijf van 37,48%. Dus dat daardoor nieuw personeel massaal de arbeidsmarkt op stroomt, lijkt onwaarschijnlijk.

Het kabinet hoopt ook op hogere arbeidsproductiviteit, door ‘prioriteit te geven aan de toepassing van innovatie en arbeidsbesparende technologieën te stimuleren’. Dat klinkt prachtig, maar de maatregelen om dat te bereiken, ontbreken. Men gaat wel het Groeifonds slopen, en bezuinigen op onderwijs en onderzoek. Tegelijk wordt arbeidsmigranten de deur gewezen en wil het kabinet doorgaan met het wegpesten van zzp’ers. Zo serieus neemt men de krappe arbeidsmarkt dus ook weer niet.

Maar serieus is het probleem natuurlijk wel. Om dat duidelijk te maken, pakken we de spade en graven we in de arbeidsmarkt. In de grafiek staan alle Nederlanders tussen 15 en 75 jaar oud bij elkaar, onderverdeeld in leeftijdsgroepen van vijf jaar, en hun positie op de arbeidsmarkt.

De bovenste aardlaag bestaat uit de zogenoemde niet-beroepsbevolking. Mensen die niet werken en ook niet actief naar werk zoeken. Het is een dunne laag. Alleen rechts is het een dik pakket, vooral bestaande uit gepensioneerden. Uiterst links kunnen we ook wat dieper graven: daar zitten de scholieren en studenten zonder bijbaantje. In het midden gaat het om relatief weinig mensen. Van alle inwoners tussen de 30 en de 35 jaar is bijvoorbeeld slechts 8,8% niet actief. Dit zijn arbeidsgehandicapten, partners in een ‘traditioneel gezin’, mensen die een opleiding volgen of mensen die even gestopt zijn met zoeken naar werk. Die laatste groep is interessant voor werkgevers, maar in de regel erg klein. Na decennia van mijnbouw is deze toplaag van de arbeidsmarkt grotendeels uitgeput.

Doorgravend komen we bij de volgende aardlaag: de werklozen. Dit is tegenwoordig een erg dunne laag. Alleen bij de jongste groepen is er nog enige massa. Zo zoekt 9% van de twintigminners actief naar werk, maar dat gaat meestal om niet meer dan een bijbaantje. Bij vijfenveertigplussers ben je zo door de laag heen. Het percentage werkzoekenden bij die groepen ligt ruim onder de 2%. In veel gevallen gaat het daarbij om zeer kortdurende werkloosheid. Men zit even tussen twee banen.

Dan komen we bij de dikke laag van de deeltijders. De meeste scholieren en studenten werken in deeltijd, maar ook een derde van alle oudere leeftijdsgroepen. Bij vrouwen is dit zelfs de dikste laag. Zit in deze aardlaag dan niet de benodigde ruimte voor de arbeidsmarkt? Er valt zeker iets te doen, maar de Nederlandse deeltijdcultuur blijkt telkens zeer hardnekkig. Bovendien: als kleine baantjes verdwijnen, zullen meer deeltijders ervoor kiezen helemaal niet te werken. Dus zeker proberen aan te boren, die deeltijdlaag, maar verwacht er niet te veel van.

Ten slotte komen we bij de granieten laag van de voltijders. Die is vooral dik bij de twintigers en dertigers en bij de vijftigplussers. En bij mannen is hij dus veel dieper dan bij vrouwen. Het is het fundament van de economie. We vinden ook veel arbeidsmigranten in deze laag. Vrijwel alle buitenlandse kenniswerkers zijn van graniet.

Pas dus buitengewoon goed op dat je geen aardschokken veroorzaakt in deze laag. Door lastenverzwaring, bijvoorbeeld, door een vierdaagse werkweek te verplichten. Pas op met het wegpesten van hardwerkende zzp’ers en het verjagen van kennismigranten. Als de voltijdslaag gaat schuiven, zijn we nog verder van huis.

FD

Het hoofdlijnenakkoord belooft ‘geen nieuwe nationale koppen op Europees beleid’, dus kan het martelen van varkens en koeien met stroomstoot niet worden verboden. Dat was de redenering van landbouwminister Wiersma deze week. Het hoeft niet van Europa, dus het mag niet. Het eurokritische kabinet dwingt zichzelf om aan de leiband van Brussel te lopen.

Wiersma haalde uiteindelijk bakzeil in de Kamer, maar haar argumentatie is interessant. Blijkbaar is er voor dit kabinet een verbod op strengere regels dan Europa minimaal eist. Zou asielminister Faber dit al weten? Strenger asielbeleid is dan ook een verboden ‘nationale kop’ boven op het Europese beleid. Andere kabinetsplannen zullen eveneens sneuvelen.

De coalitie wil ‘verplichtende inzet op inburgering en integratie’ voor buitenlanders, universiteiten dwingen tot onderwijs in Nederlands, werkgevers verantwoordelijk maken voor huisvesting van arbeidsmigranten, gebedsoproepen reguleren, en – misschien – de fatbike verbieden voor kinderen. Allemaal in strijd met de Wiersma-doctrine van geen nationale koppen. Want als Brussel het niet verplicht, dan kan Nederland niets doen.

FD

Dit is het kabinet van de ‘regio’. In het regeerprogramma staat het duidelijk: ‘We willen recht doen aan alle regio’s en de onderscheidende kracht van alle delen van Nederland, want elke regio telt!’

Regionale bestuurders van Nederland: let op uw zaak. Want deze fraaie belofte betekent niet dat u meer te zeggen krijgt. De regio is belangrijk, maar wethouders Economische Zaken moeten hun vestigingsbeleid misschien wel afstaan aan het Rijk. Het kabinet gaat een ‘Afwegingskader voor nieuwe bedrijvigheid’, ontwikkelen, dat ‘uniform en verplicht’ wordt voor ‘alle gemeenten’.

Voordat nieuwe bedrijven zich mogen vestigen moet straks worden beoordeeld of die niet te veel arbeidsmigranten nodig hebben, niet te veel energie verbruiken of ruimte opslokken. Het Rijk pakt de regie bij de lokale economische ontwikkeling. En voor bedrijven met investeringsplannen komt er weer een leemlaag bij.

Gemeenten dwingen om hun eerlijke en logische bijdrage bij de asielopvang te leveren is taboe voor dit kabinet. Liever ramt men er een noodwet doorheen. Maar de dwang van het nieuwe Afwegingskader (verplicht! uniform!) is blijkbaar helemaal okee.

FD

Breekt biologisch boeren eindelijk door in Nederland? Het biologisch landareaal groeide in 2023 met 9,5%, meldde brancheorganisatie Bionext deze week opgewekt. Op ruim 87.000 hectare wordt nu natuurvriendelijk geboerd.

Je zou er bijna optimistisch van worden. Totdat je dat andere rapport van deze week leest. De Europese Rekenkamer onderzocht of de EU goed op weg is om het doel van 25% biologische landbouw in 2030 te halen en in hoeverre het landbouwbeleid hieraan bijdraagt. De antwoorden zijn: waarschijnlijk niet en nauwelijks.

Opvallend is hoe slecht Nederland er af komt in het rapport. Met 4,4% aan biologisch areaal laten we alleen Polen en Malta achter ons. Frankrijk, Duitsland en Spanje zitten rond de 10%. Italië op 18%. En in Oostenrijk wordt op zelfs ruim een kwart van de grond biologisch geboerd. Nederland is de enige lidstaat waarin Europese subsidies niet worden gebruikt voor biologische landbouw. Bij de uitreiking van de EU Organic Awards, afgelopen maandag, stond dan ook geen enkele Nederlandse boer, bedrijf of regio op het podium.

Het ‘beste jongetje van de klas’ blijkt weer eens een luie zittenblijver.

FD

De deurhendels hebben een probleem. Er kan vocht in komen, waardoor het gevaar bestaat dat de deuren tijdens het rijden opengaan. Daarom zet Volkswagen de productie van de ID.4 in de Amerikaanse fabriek in Tennessee tijdelijk stil en roept het bedrijf honderdduizend van deze elektrische voertuigen (EV’s) in de VS terug.

Dat kan er nog wel bij. De problemen stapelen zich op bij Volkswagen. De vraag naar Duitse EV’s in Europa daalt en rijke Chinezen kiezen steeds vaker voor een luxewagen van eigen bodem. Paniek in Wolfsburg. Sluiting van fabrieken en het ontslag van misschien wel 30.000 werknemers dreigt.

Bij andere Europese autofabrikanten gaat het niet veel beter. Volgens Bloomberg is er ook bij BMW, Mercedes, Stellantis en Renault sprake van grote overcapaciteit. In Italië is de productie van de elektrische Fiat 500e meer dan gehalveerd, terwijl Audi de productie van de Q8 e-tron in de België dreigt te beëindigen.

Wat doe je als Europese autofabrikant als je de concurrentieslag dreigt te verliezen? Vol in de aanval gaan natuurlijk! Met prijsverlagingen, betere modellen, innovatieve marketing, snelle uitrol van eigen laadinfrastructuur, een dwingende oproep aan Europese politici elektrisch rijden te blijven stimuleren. Je gaat ondernemen, innoveren, en agressief de concurrentie aan.

Of je stapt naar Brussel om te eisen dat je langer met de productie van verouderde technologie mag doorgaan. Dan hoef je geen spijt te hebben van het feit dat toen buitenlandse concurrenten vol inzetten op het ontwikkelen van EV’s en de bijbehorende leveringsketen en infrastructuur, jij vooral bezig was met het programmeren van sjoemelsoftware om vuile diesels een leugenachtig langer leven te geven.

De Europese Unie heeft afspraken gemaakt om de gemiddelde CO₂-emissies van het wagenpark in stappen omlaag te brengen. Nu mag die uitstoot nog 116 gram per kilometer zijn. Vanaf volgend jaar ligt de grens op een kleine 94 gram. Vijf jaar later gaat dat naar bijna 50 gram en vanaf 2035 mogen nieuwe auto’s helemaal geen CO₂ meer uitstoten. De EU heeft die generieke grenzen omgerekend naar doelstellingen per automerk, rekening houdend met het gemiddelde gewicht van de modellen.

Dit jaar halen de Europese merken hun doel nog zo ongeveer. Maar als volgend jaar de nieuwe grenzen ingaan, schieten ze er doorheen. Tenzij ze de komende maanden onverwacht veel emissieloze auto’s verkopen, zijn alle grote Europese autofabrikanten in overtreding, blijkt uit analyse van dataverzamelaar Dataforce. Ook Toyota, Hyundai en Ford lijken de nieuwe doelen niet te gaan halen. Miljardenboetes dreigen.

Welke automerken zitten wel goed? Tesla met een aanbod van louter EV’s, uiteraard. Maar ook het Chinese Geely, eigenaar van onder andere Volvo, Polestar en LYNK & CO zit nu al ruim onder de grens van 2025. Het kan dus wel.

Desondanks sturen de grote Europese automerken aan op versoepeling van de regels. Er circuleert een ‘white paper’ in Brussel, volgens Le Monde geschreven door Luca de Meo, voorzitter van de Europese autolobby ACEA en ceo van Renault, met daarin een pleidooi voor uitstel. De Europese Commissie zou een beroep moeten doen op artikel 122 van het EU-verdrag. Dit is een procedure waarmee in uitzonderlijke gevallen het Europees Parlement buitenspel kan worden gezet, bij onverwachte verstoring van productieketens, vooral in de energiesector. Nogal brutaal, want de CO₂-doelen waartegen de autobedrijven aanlopen, staan al sinds 2019 op papier. De sector had alle tijd om zich voor te bereiden.

Bedrijven klagen vaak terecht over de wispelturigheid van de politiek en vragen om duidelijke normen, tijdpaden en deadlines, zodat ze de noodzakelijke langetermijninvesteringen kunnen doen. Bij de CO₂-doelen is dat precies wat Brussel ze heeft gegeven. Bovendien gelden de regels voor iedereen, dus er is geen voordeel voor Amerikaanse of Chinese producenten. De eisen zijn streng, maar met een jaarlijkse omzet van meer dan €1000 mrd had juist de Europese autosector de regulering kunnen aangrijpen om een voorsprong te nemen op de concurrenten. De Duitse merken hadden de EV-revolutie kunnen leiden. In plaats daarvan dieselen ze er verongelijkt achteraan.

FD

Wie wil weten wat het kabinet echt van plan is, moet niet alleen het regeerprogramma lezen, maar ook de begrotingen en doorrekeningen. Een plan zonder geld wordt nooit beleid.

Zo wil het kabinet voor vluchtelingen de ‘opvang in de regio bevorderen’. Maar volgens de begroting wordt volgend jaar 10% van het budget voor opvang in de regio geschrapt. ‘Het kabinet wil dat mensen meer te besteden krijgen’, staat in het regeerprogramma. Maar een deel van koopkrachttoename werd vlak voor Prinsjesdag juist wegbezuinigd. De coalitie wil ook ‘kinderarmoede voorkomen’. Het CPB rekende uit dat het percentage kinderen dat opgroeit in armoede de komende vier jaar gelijk zal blijven. Onder Rutte daalde het percentage van 10,1% in 2013 naar 4,7% nu. Die daling stokt nu.

‘Toegang tot talent met de juiste vaardigheden is cruciaal voor bedrijven’, schrijft men, maar de kennismigrantenregeling wordt ‘aangescherpt’, zodat bedrijven er minder gebruik van kunnen maken. Men belooft ook de ‘innovatieve economie te stimuleren’. En haalt tegelijkertijd €6,8 mrd uit het Groeifonds, dat precies daarvoor werd opgericht. Cijfers zeggen vaak meer dan woorden.

FD

In het land met de kortste werkweek ter wereld eist de vakbond een… nog kortere werkweek. De FNV wil we maximaal vier dagen gaan werken, want dat zorgt voor ‘betere balans tussen werk en privé’.

Kan onze extreem krappe arbeidsmarkt dat wel aan? Juist wel, denkt de vakbond, want uit onderzoek zou blijken dat bij een vierdaagse werkweek de productiviteit per werknemer evenredig meegroeit.

Die onderzoeken zijn er inderdaad. Een Brits experiment onder 61 bedrijven (vooral zakelijke dienstverleners) liet positieve effecten zien. Ook in andere landen waren optimistisch stemmende experimenten.

Klinkt mooi, maar ik ben niet overtuigd. Bedrijven doen vrijwillig mee, dus het ‘selectie-effect’ kan de uitkomst vertekenen. Bovendien: experimenten op de werkvloer leiden vaak tot productiviteitsverbetering, simpelweg doordat werknemers zich gemonitord weten en de verandering zelf de boel tijdelijk even opschudt.

Voordat we het contra-intuïtieve idee van ‘meer produceren door minder te werken’ zomaar over het hele land uitrollen, is er een grootschalig, langdurig en dubbelblind onderzoek in Nederland nodig. Laat FNV daar eerst voor pleiten.

FD

Als de milieubeweging en de autolobby samen in bed kruipen en het Kabinet een smeekbede sturen, dan weet je het wel: er is geld te verdelen. ANWB, BOVAG en RAI sloten deze maand een monsterverbond met Natuur & Milieu om de miljarden die vanaf 2027 de schatkist binnenstromen hun kant op te krijgen.

Dat geld komt uit het nieuwe emissiehandelssysteem van de EU. Brandstofleveranciers moeten straks emissierechten inkopen voor de CO₂ die hun klanten uitstoten. Dit ‘ETS-2’ is een kopie van het succesvolle ETS voor de industrie, dat sinds 2005 draait. De opbrengst vloeit deels naar lidstaten en ‘dreigt stilzwijgend gebruikt te worden om gaten in de begroting te dichten’, vreest de auto- en milieulobby. Het geld zou naar ‘verduurzaming van de sector’ moeten gaan.

Dit is een misverstand. Milieuheffingen zoals de ETS-prijs zijn niet bedoeld om geld op te halen, maar om de klant de juiste prijs te laten betalen — inclusief milieuschade. Als dat goed werkt, is het doel bereikt. Met de opbrengst kunnen andere belastingen (bijvoorbeeld die op inkomen) worden verlaagd, zodat de gemiddelde lastendruk gelijk blijft. Er is geen pot geld om te verdelen.

FD

De structurele groei van de Europese economie daalt al twintig jaar. De investeringen van bedrijven gaan omlaag en onze concurrentiepositie ten opzichte van de Verenigde Staten brokkelt af. Europa doet minder aan onderzoek en ontwikkeling. We ontwikkelen minder nieuwe producten, die de markt bovendien veel trager bereiken dan in de VS. Tegelijk zijn er concurrenten bij gekomen in de wereld, die de kansen die nieuwe technologie biedt sneller oppakken. Ondertussen vergrijst Europa en worden de mogelijkheden van de interne markt van de Europese Unie onvoldoende benut.

Nee, dit is geen samenvatting van het rapport van Mario Draghi dat deze week verscheen, maar van het Delors-rapport uit 1994. Fransman Jacques Delors, voorzitter van de Europese Commissie, wilde een ‘nieuw ontwikkelingsmodel voor de 21ste eeuw’, anders dreigde de ‘teloorgang van Europa’.

Draghi zei het deze week bijna net zo. De Italiaan had het over een ‘existentiële uitdaging’ voor Europa. Als we het gat met de VS niet dichten, dreigt een ‘trage lijdensweg’. Het Europese project krijgt alleen vaart tijdens een crisis, is de ervaring. Logisch dat economische aanbevelingen gepaard gaan met grote woorden en sombere toekomstvisies.

Voor Delors werkte dat vrij goed. Zijn sombere rapport zou de aanleiding zijn voor een grondige verbouwing van de Europese Unie. De interne markt werd opgefrist en er werd een start gemaakt met de Economische en Monetaire Unie, inclusief een gemeenschappelijke munt.

Maar dat alles bood voor de lange termijn toch niet de ultieme oplossing, want het is opvallend hoezeer de probleemanalyse van Draghi overeenkomt met die van dertig jaar geleden. Ook bij Draghi gaat het om de concurrentieachterstand op de VS en om ‘nieuwe concurrenten’ – toen Japan en Zuid-Korea, nu China – die ons technologisch voorbijstreven. En weer vormen meer Europese samenwerking en integratie van markten een belangrijk deel van de oplossing.

Op de sombere analyse van Draghi valt overigens niet veel af te dingen. De economische groei van Europa loopt structureel achter bij die van de VS. Dat komt deels door de sneller groeiende Amerikaanse bevolking, maar ook door achterblijvende productiviteit. Aan het einde van de vorige eeuw had Europa de Amerikaanse arbeidsproductiviteit (bbp per gewerkt uur) bijna bijgehaald, maar sindsdien is de achterstand weer toegenomen. Voor Nederland is het gat nog sneller gegroeid dan voor de EU als geheel.

De oorzaken: te weinig Europese investeringen in nieuwe technologieën en te weinig nieuwe bedrijven in snelgroeiende sectoren. Europeanen zijn spaarzaam, maar dat geld komt niet terecht bij de kansrijkste snelgroeiende bedrijven in Europa. Het blijft vooral hangen op spaarrekeningen bij nationale banken en die houden niet van de risico’s die horen bij investeren in nieuwe bedrijven en nieuwe markten.

Daardoor blijven de investeringen gering en specialiseert Europa zich vooral in de sectoren van het verleden. Onze grootste bedrijven zijn de oude kampioenen van de olie- en auto-industrie, terwijl in de VS de economie wordt gedomineerd door de explosief groeiende reuzen van de ICT- en interneteconomie.

Voor economische groei is stijgende productiviteit nodig en dat lukt alleen als er genoeg risicodragend kapitaal is voor investerende bedrijven. Maar liefst €800 miljard is er jaarlijks nodig, denkt Draghi. Een deel daarvan moet van de overheid komen, liefst gefinancierd met eurobonds, en daar zal de politieke discussie zich wel weer op concentreren. Maar het grootste deel moet uit privaat geld bestaan. De EU heeft een kapitaalmarktunie nodig, met gemeenschappelijke regels rond faillissement en bescherming van crediteuren en met gemeenschappelijk toezicht, zodat het overdadig aanwezige private geld vanuit overal in Europa naar de kansrijkste bedrijven kan stromen. Dáár zou het politieke debat over moeten gaan.

Opvallend is dat ons nieuwe kabinet dat wel ziet zitten. In het vrijdag gepresenteerde regeerprogramma staat: ‘Om het makkelijker te maken voor Nederlandse ondernemers en burgers om in andere lidstaten te investeren (…), zet het kabinet zich in voor versterking van de Europese interne markt (…) en van de kapitaalmarktunie om zo het vrije verkeer van kapitaal en daarmee de toegang tot private financiering voor bedrijven te bevorderen.’

Je zou er bijna je somberheid door verliezen.

FD