Armoede kan dodelijk zijn. Neem Somalië, het armste land ter wereld. Het bestaan is er keihard. De levensverwachting van een gemiddelde Somaliër is nog geen 60 jaar.
Nee, dan Nederland: een van de rijkste landen, volgens de website Gapminder.org (absoluut een bezoekje waard). Hier worden we bijna allemaal hoogbejaard. De gemiddelde levensverwachting is al bijna 82 jaar. In Singapore zijn ze nog rijker, en worden ze ook weer net wat ouder (85 jaar).
Hoe rijker, hoe ouder. Dat geldt niet alleen als je landen vergelijkt, maar ook in de tijd. In 1921 was ons inkomen tien keer zo laag als nu en werden we nauwelijks ouder dan de huidige Somaliër. Economie en levensverwachting gaan in vrijwel alle landen en gedurende vrijwel alle tijdvakken samen op.
Waarom is dat relevant? Omdat de corona-uitbraak een wereldwijde recessie dreigt te veroorzaken. Of beter: niet de coronacrisis, maar de preventiemaatregelen van overheden leiden tot een ongekende dip in het bbp. Voor Nederland misschien wel van 7,7% dit jaar, zo schetste het Centraal Planbureau deze week in haar donkerste scenario.
We redden levens, maar vermoorden de economie. Is dat wel zinvol? Het is een vraag die velen stilletjes stellen en sommigen hardop. President Trump, bijvoorbeeld, roept dat het medicijn niet meer kwaad mag doen dan de ziekte. Met Pasen moet de het weer business as usual zijn, anders kost het de economie te veel geld.
In Nederland stellen we het wat minder cru, maar ook hier wordt de afruil tussen virusbestrijding en economische schade in de gaten gehouden. Bij het crisisteam van de overheid kijken ook economen mee. Het hoeft daarbij niet direct om een afruil tussen dodelijke slachtoffers en geld te gaan. Als economische neergang zelf ook voor slechtoffers zorgt, kun je (hoe morbide ook) sterftegetallen vergelijken.
Hoogleraar Besturen van Veiligheid Ira Helsloot schreef onlangs in de Volkskrant dat een coronarecessie ‘honderdduizenden Nederlanders gezonde levensjaren gaat kosten’. Helsloot schrijft: ‘Onze goedbedoelde maatregelen tasten óók mensenlevens aan.’
Krijgen we de doden die worden voorkomen door het overheidsbeleid straks terug door de onvermijdelijke recessie? De Gapminder-grafieken lijken dat te suggereren. Maar dat in rijke landen mensen langer leven, hoeft niet te betekenen dat een inkomensdip zorgt voor kortere levens.
De Amerikaanse econoom Chris Ruhm doet al jaren onderzoek naar de relatie tussen recessies en sterftecijfers. Met een verrassende conclusie: recessies zijn niet slecht, maar juist goed voor onze overlevingskans. Tijdens economische neergang gaat de mortaliteit niet omhoog, maar omlaag. Een recent overzichtsartikel in Nature kwam tot dezelfde contra-intuïtieve conclusie. De dood is procyclisch.
Ruhms onderzoek gaat over de VS. Voor Nederland is het nooit onderzocht. In elk geval kon ik het niet vinden, ook niet na navraag bij experts. In de grafiek daarom mijn eigen poging. Ik gebruik de gestandaardiseerde sterftecijfers sinds 1950. Dat zijn de cijfers geschoond voor de leeftijdsopbouw (vergrijzing) van de bevolking. De afgelopen zeventig jaar verbeterde de gezondheidszorg en verkeersveiligheid, dus het gestandaardiseerde sterftecijfer daalt van 13 sterfgevallen per duizend Nederlanders naar zes in 2018. De gemiddelde daling is iets meer dan 0,1 per jaar. Die trend haal ik er ook uit.
Wat overblijft is een lijn met het gestandaardiseerde, trendloze sterftecijfer. Gaat dat omhoog tijdens recessies? Bepaald niet. Ook in Nederland is de sterfte dan laag. Het getal loopt juist op tijdens de hoogconjunctuur van de jaren zestig en negentig. Alleen in de dotcomcrisis van 2001 bleef de sterfte relatief hoog. Net als in recessiejaar 2012, maar toen zorgde een koude winter en griepgolf voor relatief veel doden.
De corona-maatregelen zorgen voor een recessie en dat gaat veel ellende opleveren. Maar dat we coronadoden inruilen voor recessiedoden valt wat mij betreft niet hard te maken.
