‘Ach, uiteindelijk blijven de Britten toch in de Europese Unie’. Ik hoorde het eind juni 2016 meerdere mensen zeggen. En ik moet eerlijk toegeven: ik dacht in de eerste dagen na de uitslag van het brexitreferendum soms hetzelfde. De uitslag was zo onverwacht dat mijn hersenen automatisch in de ontkenningsmodus schoten. De Britten uit de Europese Unie? Het zal gewoon niet gebeuren.

Ruim tweeënhalf jaar later hangt dat gevoel nog steeds in de lucht. Ik hoor minstens een paar keer maand iemand beweren dat brexit niet doorgaat. Soms als een verveelde verzuchting: ‘Maak je niet zo druk, ze blijven gewoon’. Soms op een samenzweerderig toontje: ‘De elite laat brexit nooit doorgaan’. Maar meestal toch als een hoopvolle gedachte: ‘Ik denk dat ze op het laatste moment bij zinnen komen en brexit afblazen’. Die laatste variant bestaat ook in afgezwakte vorm: ‘Brexit wordt uitgesteld, en dan weer uitgesteld, tot sint-juttemis’. De referendumuitslag is dan een soort chronische ziekte geworden, die het Britse EU-lidmaatschap wel verzwakt, maar uiteindelijk nooit echt doodt.

Ik voel sympathie voor iedereen die ook nu nog deze hoopvolle ontkenningsstrategieën hanteert. Dagelijks stromen de berichten binnen over de catastrofale gevolgen van brexit voor het Verenigd Koninkrijk (VK). Nieuws over vertrekkende bedrijven en banken, over autofabrieken die dicht gaan, over mogelijke tekorten aan voedsel en medicijnen en hoe de Britse overheid probeert de ernstigste gevolgen daarvan te voorkomen en zelfs over puissant rijke brexiteers als James Dyson en Jim Ratcliffe die voor hun bedrijf een veilig heenkomen zoeken in respectievelijk Singapore en Monaco. Hoe kun je zo’n stroom aan slecht nieuws rijmen met een Britse regering die stug volhoudt dat een vertrek per 29 maart aanstaande de enige verstandige koers voor het VK is? Logisch dat je brein zoekt naar een oplossing voor deze bizarre paradox en gaat suggereren dat brexit gewoon helemaal niet doorgaat.

Maar het is een kortzichtige strategie. Want ook al schreeuwt alles in je dat de Britten zichzelf niet vrijwillig in de voet gaan schieten, de kogel zit al in de kamer en het wapen gaat eind maart automatisch af. Hoe groter de chaos in het VK, hoe kleiner de kans dat het verstand ter elfder ure zegeviert. De conservatieve partij van premier May is in verschillende facties uiteengevallen. En ook Labour desintegreert. Maandag stapten er zeven parlementariërs uit de partij van Jeremy Corbyn. Niemand heeft nog het gezag om een harde brexit te voorkomen. De Britten uit de EU? Het gaat gewoon gebeuren.

FD

De milieubeweging is voor. GroenLinks is voor. Bij De Nederlandsche Bank vinden ze het een prima idee. En maar liefst zeventig economen zetten hun handtekening onder een oproep aan het kabinet om een heffing op CO₂-emissies in te voeren.

Maar er zijn ook gepassioneerde tegenstanders. VNO-NCW vreest dat een nationale CO₂-belasting onze concurrentiepositie verpest. Bernard Wientjes strijdt ertegen namens de chemische industrie. Terwijl men bij Tata Steel Nederland roept dat de deuren wel dicht kunnen als er een CO2-heffing wordt ingevoerd.

De discussie lijkt inmiddels behoorlijk zwart-wit geworden. Je bent voor of je bent tegen CO₂-belasting. Maar wie goed kijkt, ziet vooral veel grijs. Je kunt voor een CO₂-heffing zijn, maar tegen het wetsvoorstel van Jesse Klaver. En je kunt tegen een bonus-malus zijn, maar voor meer subsidie voor de industrie. Want het gaat bij een CO₂-heffing om de details.

Dit artikel is een poging om wat orde te scheppen in de spraakverwarring. In onderstaand schema staat een aantal van de belangrijke keuzes die de overheid bij een eventuele invoering moet nemen.

(klik op plaatje voor grote versie)

Eerste vraag: voor wie gaat zo’n heffing gelden? Economen zijn in grote meerderheid enthousiast over het principe van de CO₂-belasting, omdat die in theorie werkt als een simpele, krachtige en transparante correctie op het marktmechanisme. Emissies hebben op de vrije markt geen prijs, dus bedrijven en burgers kunnen kosteloos vervuilen zonder rekening te houden met de milieuschade. Een CO₂-belasting repareert dat marktfalen.

Die laatste groep betaalt natuurlijk al flink via de energierekening, maar een energieheffing is geen CO₂-belasting, en voor een optimale heffing zou het eigenlijk niet uit moeten maken wie het broeikasgas produceert. Dit is de variant waar de zeventig economen in hun recente pleidooi voor kiezen: huishoudens en bedrijven, iedereen betaald dezelfde prijs voor CO2-uitstoot.

In de huidige beleidsdiscussies gaat het echter meestal om een heffing die alleen voor de Nederlandse industrie geldt. Daarbij geldt als argument dat de industrie nu goedkoop uit is, omdat huishoudens en en andere kleinverbruikers via allerlei belastingen meer betalen voor hun energie dan de grootverbruikers. Dat kan zo zijn, maar als we alleen de industrie een directe CO2-heffing opleggen, blijft het theoretische ideaal van de economen ver buiten beeld.

Bovendien is het juist de industrie betaalt nu al direct voor CO₂-uitstoot betaalt. Er is een Europees systeem van handel in emissie rechten voor de industrie (het EU Emission Trading System, EU ETS), waar het recht om een ton CO₂ uit te stoten inmiddels zo’n €20 kost.

Het maakt nogal wat uit of je daar bij een Nederlandse CO₂-belasting rekening mee houdt. Zo ja, dan moet de belasting omlaag als de ETS-prijs omhoog gaat, en werkt de heffing als een soort nationale ETS-minimumprijs. Zo nee, dan kunnen de totale CO₂-kosten voor bedrijven veel hoger oplopen dan de bedoeling was. Waar je voor kiest maakt dus nogal uit.

Maar je kunt de opbrengst ook terugsluizen naar de industrie zelf. Dan heb je wel de prikkel om CO₂ te reduceren, zonder dat dit de winstgevendheid van de industrie zwaar raakt. Dat terugsluizen kan ook specifiek via subsidies voor groene projecten van de industrie. Dan worden vooral de onwillige bedrijven gestraft.

De vraag hoe je een CO₂-belasting invoert, is belangrijker dan de vraag of je ‘m invoert. Een generieke CO₂-belasting voor iedereen, is heel iets anders dan een ETS-minimumprijs met terugsluis via groene subsidies. Dat laatste systeem verschilt misschien zelfs niet eens zoveel van het bonus-malussysteem uit het klimaatakkoord.

Een oproep daarom aan iedereen die pleit voor of ageert tegen zo’n heffing: vertel duidelijk wat voor belasting je precies bedoelt. Praat minder over principes, en meer over details.

Japan houdt de boot nog af. Geduld is tijdens het informele handelsoverleg met de Britten goud waard. Het Verenigd Koninkrijk is kleiner dan de Europese Unie, dus men zal Japan meer tegemoet moeten komen. ‘Het handelsverdrag met de Britten wordt geen copy-paste van het handelsverdrag met de EU’, tekende de Financial Times op uit de mond van een Japanse ambtenaar.

Ook met andere landen loopt het overleg niet soepel. Het Britse ministerie voor handel meldde vorige week dat het niet lukt om de huidige EU-akkoorden te reproduceren. Dat klinkt logisch, het VK heeft immers minder te bieden dan de EU, maar het is in tegenspraak met de beloftes van de brexiteers. Na brexit zou Londen juist veel betere deals kunnen sluiten. Zonder de one-size-fits-all-benadering van Brussel en de protectionistische neigingen van Frankrijk, zouden de handelsvoordelen massaal richting de Britse eilanden drijven. Dat valt tot nu toe enorm tegen.

Toen ik deze berichten las, moest ik denken aan dat ‘nexit’-rapport dat de PVV in 2014 bestelde bij een Brits onderzoeksbureau. Volgens dat rapport is Nederland spekkoper als we de EU verlaten, onder meer omdat we dan betere handelsdeals kunnen maken. De onderzoekers schrijven: ‘De Nederlandse overheid kan dan eigen akkoorden sluiten met landen overal ter wereld en zo de eigen bedrijven aansluiten op de snelgroeiende opkomende economieën.’ Zo luchtig kon je dat vijf jaar geleden blijkbaar nog opschrijven. Een paar snelle handelsakkoorden, een vleugje VOC-mentaliteit en Nederland kan prima zonder de EU. Het brexitdrama bewijst dat dit een lachwekkende voorstelling van zaken is.

Zo staat er wel meer in het nexit-rapport dat na twee jaar brexit-ellende op de lachspieren werkt. Nederland kan gewoon een soort Noorwegen worden, denken de opstellers. Of anders Zwitserland. En desnoods gaan we gewoon handelen op basis van de WTO-regels. Geen wolkje aan de lucht. Bovendien: de Duitse economie kan niet zonder de Rotterdamse haven. Zij hebben ons net zo hard nodig als wij hen. Dat geeft Nederland een prima onderhandelingspositie met de EU.

‘We hold all the cards’, beweerden de brexiteers voor het referendum. En: ‘de EU heeft ons harder nodig dan wij hen’. De onderhandelingen werden vervolgens zo koppig gevoerd dat het VK afstevent op een chaotische brexit. Bedrijven verlaten het zinkende eiland, de overheid hamstert voedsel en medicijnen en deze week werd ter geruststelling gemeld dat er een extra voorraad lijkenzakken is ingeslagen.

Er zijn partijen in het ons parlement die niet kunnen wachten tot Nederland het Britse voorbeeld volgt.

(FD)

Het gebeurt niet vaak dat een minister op zondagmiddag niets te doen heeft. Zeker niet een minister die zo ongeveer alle ambities uit het regeerakkoord moet waarmaken. Maar afgelopen weekend was het zomaar het geval. De minister die het overkwam wist zelf ook niet zo goed wat hij met de plotselinge vrijheid aan moest.

Onwennig voelt het. En met een bijsmaak van schuld. Alsof hij eigenlijk ergens anders moet zijn, maar zonder het te weten spijbelt. De minister haalt zijn hand door de wat dunner wordende zwarte krullen. Hij heeft zomaar een middag vrij.

Hij gaat zijn studeerkamer in en staart uit het raam. Er is wat sneeuw gevallen en op de pindaketting aan een boom vechten twee vogeltjes. Een brutaal roodborstje probeert een klein koolmeesje van de dikste pinda te duwen. En hoewel het laatste vogeltje dapper met z’n vleugeltjes slaat, delft hij uiteindelijk het onderspit. Het roodborstje pikt met opvallende agressie snel de pinda leeg en vliegt dan weg om vanuit het elzenbosje verderop te turen naar nieuwe manieren om het koolmeesje dwars te zitten.

De minister doet het gordijn dicht en gaat achter zijn bureau zitten. Wat nu? Nota’s lezen? De agenda doornemen? Of misschien aan de basiskennis werken? Goed idee. Terug naar de basis: de Nederlandse Grondwet. De minister pakt het boekwerk uit de kast en begint te lezen. Veel informatie over de koning en zijn opvolging. Maar ook over de rol van ministers en parlement. Het meeste weet hij natuurlijk wel, maar toch goed om de kennis weer eens op te frissen.

De minister bladerde door. Op zoek naar de lange hoofdstukken over de rol van de vakbonden in het staatsbestel en de formele invloed van werkgeversorganisaties. Maar tot zijn verbazing vindt hij niets. Ook de artikelen over de bindende adviezen van de Sociaal-Economische Raad ontbreken, net als dat lemma waarin wordt beschreven over hoe de Stichting van de Arbeid altijd het laatste woord heeft bij ieder sociaal-economisch wetsvoorstel. Hij vindt niets over vetorecht van de pensioenfondsbesturen en de instemmingseis van FNV en CNV. Zelfs de zinsnede ‘Pas als Hans de Boer het goed vindt’, blijkt niet in de Grondwet voor te komen.

‘Mijn hemel’, denkt de minister terwijl hij van het boek opkijkt. ‘Het staat er allemaal niet in. Zou ik dan zelf iets mogen vinden over het nieuwe pensioen? Over het ontslagrecht? En over de sociale zekerheid?’ Hij bladert terug naar de paragrafen over regering en parlement. Dan dringt de waarheid tot hem door: ‘Wij mogen dat gewoon zelf bepalen. De regering regeert. Waarom heeft niemand mij dat ooit verteld?’

Ophef in de wereld van de volledige elektrische auto, deze week. Uit antwoorden van Staatsecretaris Menno Snel (Financiën) op vragen van CDA-ers Pieter Omtzigt en Agnes Mulder bleek dat de subsidies op deze auto’s een wel heel erg dure vorm van CO2-beleid zijn. Tussen 2018 en 2022 loopt de belastingdienst 700 miljoen euro mis. Naast lage aanschafbelasting en wegenbelasting komt dat vooral door de lage bijtelling van 4% voor elektrische auto’s.

Per vermeden ton CO2 kosten de subsidies gemiddeld €1.700, stelt Snel. Op de Europese markt voor CO2-emissies kun je zo’n ton voor pakweg €24 kopen. Dus dit lijkt een ongekende verspilling. En dat is met misschien ook. Toch: ga er in dit artikel zelf aan rekenen. Want de hoogte van de subsidie hangt nogal af van de veronderstellingen die je maakt. Maar eerst een noodzakelijke ontboezeming.

Bijtelling-profiteur

Full disclosure: ik ben zelf ook een bijtelling-profiteur. Mijn eerste auto-van-de-zaak was zo’n piepklein autootje waar je vroeger slechts 14% bijtelling over betaalde. In 2013 kocht ik een Toyota Prius met stekker, waarmee ik de maximale vijf jaar profiteerde van 0% bijtelling. Eind vorig jaar stapte ik over op een volledig elektrische Hyundai Kona, met een bijtelling van slechts 4%. Ik zeg het er maar eerlijk bij.

Dan de berekeningen van het Ministerie van Financiën: hoeveel subsidie er via de belastingkortingen naar zakelijke elektrische rijders gaat is niet zomaar te zeggen. Er stroomt op zich geen cent subsidie van de overheid naar de elektrische rijder, want het voordeel bestaat uit een lagere belastingafdracht. Om dat voordeel te berekenen moet je dus veronderstellingen maken over de zogenoemde ‘counterfactual’. Wat was er gebeurt zonder de regelingen? Welke auto had men gekocht of geleaset als iedereen dezelfde bijtelling moest betalen?

Aanschafwaarde

Navraag bij het ministerie leert dat men er bij de beantwoording van de Kamervragen vanuit is gegaan dat elektrische rijder zonder de lage bijtelling een brandstofauto met dezelfde aanschafwaarde had gekocht. Dus in plaats van een Tesla van een ton, een Audi A8 van dezelfde prijs. Of in mijn geval: in plaats van een Hyundai van veertig mille, een flinke Volkswagen voor dat bedrag.

Om precies te zijn: het ministerie gaat er van uit dat de gemiddelde elektrische auto €78.000 kost, en neemt als counterfactual een brandstofauto van dezelfde prijs. Over die dure diesel- of benzinewagen wordt dan 22% bijtelling berekend, over de elektrische auto 4%.  Vermenigvuldig vervolgens het verschil tussen beide bedragen met een verondersteld marginaal tarief voor de inkomstenbelasting van 49% en je hebt het bedrag dat de schatkist jaarlijks misloopt.

Dezelfde maandelijkse kosten

De vraag is echter of de elektrische automobilist echt voor even dure brandstofauto zou kiezen. Juist vanwege de hoge bijtelling zou hij dan maandelijks veel meer kwijt zijn. Een meer logische counterfactual lijkt daarom: een brandstofauto met dezelfde maandelijkse kosten. In het sommetje hiernaast reken ik het verschil voor. Ik ga uit van de €78.000 van het Ministerie. De elektrische auto die daar het best bij past is de Jaguar i-Pace van ruim 79 mille. Bij een bekend lease-bedrijf betaal je daar ruim duizend euro per maand voor. Aan extra belasting vanwege de bijtelling kost de Jaguar €346 per maand ( bij een tarief van 49%). Totale maandelijkse kosten: zo’n €1.400.

Volgens de methode van het ministerie zou ik deze Jaguar moeten vergelijken met bijvoorbeeld een BMW 5 (diesel) van 80 mille. Maar daarvan zijn de maandelijkse kosten maar liefst €2000. Een betere vergelijking is dan de BMW 3 Serie (50 mille), die maandelijks €1.336 kost. Die laatste auto heeft uiteraard een lagere bijtelling, waardoor de impliciete belastingsubsidie op de Jaguar veel lager uitvalt.

Volgens de methode van het ministerie kost een vermeden ton CO2 bijde BMW 5 door de lage bijtelling van de Jaguar €1.221 . Volgens mijn methode vergeleken met de BMW 3 maar €345. Dat laatste bedrag is nog steeds een stuk hoger dan de huidige CO2-marktprijs. Maar dat dit soort berekeningen erg gevoelig is voor de gemaakte veronderstellingen lijkt me wel bewezen.

FD

Op maximaal twee kascheques had ik recht. Als ik er een had uitgeschreven kon het zo een paar dagen duren voordat ik een nieuwe in de bus vond. Was ik zo dom om ze allebei te gebruiken, dan kon ik zo een halve week niet bij mijn geld. Als de bankbiljetten in mijn portemonnee dan op waren, was er voor mij geen manier om iets te kopen. Zo hadden de heren van de Postbank dat voor mij uitgedacht.

Maar te zuinig zijn met je kascheques was ook gevaarlijk. Want ook dan kon je zomaar zonder geld komen te zitten. Wie niet voor vrijdagmiddag vijf uur bij het postkantoor een kascheque had verzilverd (maximaal 500 gulden), zat het hele weekend zonder geld. Pas op maandag ging het loket weer open.

Over welke oertijd heb je het, vraagt de wat jongere FD-lezer zich nu ongetwijfeld af. Maar zo lang geleden is dit niet. Begin jaren negentig moesten veel studenten zich zo zien te redden. Ondanks de gulle basisbeurs (een schenking, geen lening), werd mijn inkomen te laag bevonden voor echte betaalcheques (waarmee je ook in winkels kon betalen), en was ik aangewezen op contante betalingen met bankbiljetten die ik op omslachtige wijze bij het postkantoor moest los bedelen. Je vraagt je af waarom we toen überhaupt een girorekening namen.

Maar de Postbank die zo graag mijn geld in de kluis wilde houden, was tenminste wel een betrouwbare, eerlijke en oprechte staatsbank! Een bank die niet voor de winst en de vette bonussen ging, maar als hoofddoel had om het betaalverkeer van gewone Nederlanders mogelijk te maken, inclusief een risicoloze spaarrekening voor jong en oud. Precies het soort bank waar de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) naar terugverlangt.

In een rapport van vorige week, pleit de WRR voor oprichting van een ‘veilig alternatief’ voor commerciële banken. Er moet een staatsbank a la de oude Postbank komen, waar mensen die wars zijn van de malle fratsen van ABN Amro, ING en Rabobank, een veilige kluis vinden.

Ik wens de minister die zo’n bank gaat oprichten veel succes. Een saaie, veilige bank is moeilijk rendabel te krijgen. De Postbank is niet voor niets opgeheven. Wie jong en arm was nam er een betaalrekening (waar banken niets aan verdienen), maar zodra het inkomen steeg en er een hypotheek of beleggingsrekening moest worden afgesloten (lucratief!), liepen klanten over naar een ‘echte bank’.

Bij de huidige negatieve ECB-rente, zal zo’n staatsbank permanente subsidie van de overheid moeten krijgen. Moeten we daar ons belastinggeld aan uitgeven? Dat lijkt me niet. Ik schrijf er in elk geval geen kascheque voor uit.

(FD)

Een half jaar geleden leek het nog alsof de roze brillen gratis waren. Toen de enquêteurs van het Centraal Bureau voor de Statistiek vroegen hoe Nederlanders aankeken tegen de economische en financiële situatie, waren de antwoorden opvallend positief. De meeste Nederlanders vonden het zelfs een prima moment om grote uitgaven te doen. ‘Koop die nieuwe auto, koop dat huis’, had premier Mark Rutte in 2013 geroepen. Vijf jaar later leken zijn woorden eindelijk aangekomen te zijn.

Maar aan het einde van de warme zomer van 2018 begon de stemming te keren. Eerst langzaam, en naarmate het einde van het jaar naderde al sneller. Het cijfer voor het consumentenvertrouwen daalde van 25 naar 9. In de eerste maand van het nieuwe jaar zette de daling versneld door en kwam het vertrouwen uit op een magere 1. Er zijn in Nederland nu nauwelijks nog meer optimisten dan pessimisten. ‘Grootste daling van het consumentenvertrouwen in ruim zeven jaar’, schreef het CBS deze week. Nederlanders zijn minder positief over de economie, over hun eigen portemonnee en minder mensen vinden het een gunstig moment om grote aankopen te doen.

Waarom de lange gezichten? Is het de btw-verhoging? Het lage tarief ging begin dit jaar van 6% naar 9%, en dat was in de maanden daarvoor voor politici en commentatoren reden om de stormbal te hijsen. Appels en kiwi’s zouden veel duurder worden, waardoor een gezonde levensstijl voor Nederlanders met een klein budget buiten bereik kwam. Men gaf nog net geen waarschuwing voor een nationale scheurbuikepidemie, maar de woede over de btw-verhoging werd wel vakkundig opgestookt. Rond dezelfde tijd kwamen er berichten over hogere energierekeningen en onbetaalbare klimaatplannen naar buiten. Verzekeringen van het kabinet dat de koopkracht van de meeste Nederlanders – ondanks de hogere btw en energieheffing – toch zou stijgen, kregen veel minder aandacht. Geen wonder dat de Nederlandse consument zich wat onzeker begon te voelen

En er was eind 2018 nog veel meer om je als consument zorgen om te maken. De AEX dook onder de 500 punten, de handelsoorlogen van Trump liepen uit de hand en in het Verenigd Koninkrijk werd een plotselinge brexit zonder afspraken en zonder transitieperiode een serieuze optie. Berichten over een groeivertraging in China, de Gele Hesjes in Frankrijk, begrotingsruzies met de Italianen en een flinke productiedaling in de Duitse auto-industrie deden de rest. Het is een wonder dat het CBS überhaupt nog optimistische consumenten wist te vinden.

Of eigenlijk ook niet. Want terwijl de kranten vol stonden met Haagse relletjes en internationale onheilstijdingen, was het nieuws voor de consument over het algemeen juist gunstig. Voor wie met een nuchtere blik naar de cijfers van 2018 en de voorspellingen voor 2019 kijkt, is de instorting van het consumentenvertrouwen moeilijk te begrijpen.

Door de krapte op de arbeidsmarkt beginnen de lonen te stijgen. In de marktsector ging het gemiddelde uurloon vorig jaar met 2,7% omhoog. Dit jaar verwacht het Centraal Planbureau (CPB) zelfs 3,5%. Tegelijkertijd gaat de inkomstenbelasting omlaag en gaan toeslagen en belastingkortingen omhoog. Per saldo resulteert dat in een flinke stijging van de koopkracht in 2019. Voor huiseigenaren zit er nog meer in het vat: nadat de huizenprijzen in 2018 met 8% stegen, komt daar in 2019 naar verwachting nog eens 6% bij.

Tegelijkertijd blijft de werkloosheid ook in 2019 dalen en neemt het aantal banen verder toe. Zzp’ers zullen in 2019 weer meer uren kunnen factureren, verwacht het UWV. Dat zou het vertrouwen van consumenten toch moeten stutten.

Alleen als Nederland in 2019 onverwacht in een recessie belandt, is het lage consumentenvertrouwen met terugwerkende kracht te begrijpen. Analisten en economen die ik de afgelopen tijd sprak, zien wel een vertraging van de groei, maar voorspellen nog zeker geen recessie. Misschien zitten de experts er allemaal naast, en voelt de consument de toekomst het best aan. Maar ik zelf hou nog even vertrouwen in een goede afloop.

(FD)

Een handelsoorlog kent alleen maar verliezers. Het is een cliché, maar daarom niet minder waar. Neem het uit de hand gelopen handelsconflict tussen de Verenigde Staten en China. Na een aantal gevechtsronden in 2018, is dit de tussenstand: de Amerikanen heffen importtarieven tot 25% op consumentengoederen en industriële producten ter waarde van ruim $250 mrd. Dat is ongeveer de helft van alle Amerikaanse import uit China.

Dat land sloeg terug met tarieven op Amerikaanse import ter waarde van $110 mrd – ruim 80% van de totale import uit de VS. Sinds december is er een 90 dagen durend staakt-het-vuren afgesproken en zijn de onderhandelingen geopend, maar de tarieven blijven van kracht.

Het gevolg van dit partijtje armpje-druk op intercontinentale schaal? De Chinese economie heeft het zwaar. Mede door de handelsoorlog is de wereldeconomie verzwakt en daar heeft China als belangrijkste exporteur van dewereld veel last van. De totale uitvoer is eind 2018 met 4,4% gedaald, zo bleek deze week uit nieuwe cijfers. Maar ook de import van China neemt af. De binnenlandse vraag is afgezwakt, waardoor de invoer op het laagste peil sinds 2016 is terechtgekomen.

Maar ook de VS is een verliezer. In elk geval volgens het criterium voor succes dat president Donald Trump heeft geformuleerd. Het doel van zijn handelsoorlog is om het Amerikaanse tekort op de handelsbalans te verkleinen. Het effect lijkt echter tegengesteld, want in 2018 groeide het handelstekort met China juist naar een nieuw record van $323 mrd. Zo beschouwd is de handelsoorlog een dubbele mislukking.

Dat het handelstekort van de VS stijgt in plaats van daalt, lijkt misschien onlogisch, maar is het niet. Wie via straftarieven een van zijn belangrijkste handelspartners probeert te verarmen, moet niet vreemd opkijken als die daardoor minder spullen uit het buitenland koopt. Tegelijkertijd heeft Trump met ongedekte belastingverlagingen de Amerikaanse economie in 2018 flink gestimuleerd. Die groei vertaalt zich in meer import, onder andere uit China.

Uiteindelijk wordt het Amerikaanse handelstekort niet bepaald door handelstarieven, maar door de mate waarin Amerikanen lenen en sparen. Een land dat meer leent dan het spaart, geeft meer uit dan het zelf produceert en zal per saldo altijd meer moeten importeren dan het exporteert. Als Trump het handelstekort wil verminderen is de enige manier: minder uitgeven en meer belastingen heffen, zodat het nationale spaartekort van de VS afneemt. Een handelsoorlog zal er niets aan veranderen, maar wel de wereldeconomie armer maken.

https://fd.nl/opinie/1285891/dubbele-mislukking

Dit jaar is het precies dertig jaar geleden dat de Franse geograaf Roger Brunet een studie publiceerde waarin hij op zoek ging naar de economische ruggengraat van Europa. Het was 1989, drie jaar na de toetreding van Spanje en Portugal tot de Europese Gemeenschappen en drie jaar voor de start van de interne markt en de oprichting van de Europese Unie. Alle reden, vond Brunet, om te onderzoeken hoe en vooral waar die nieuwe, geïntegreerde Europese economie zich zou ontwikkelen.

Zijn studie was tegelijk bedoeld als waarschuwing voor de Franse regering. Want Frankrijk zou de boot missen, vreesde Brunet. De belangrijkste economische corridor van het nieuwe Europa liep niet via Parijs, ontdekte hij. Hij zag door Europa een strook met sterke steden en vitale economieën lopen, vanaf Londen, via Vlaanderen en de Randstad door Zuid-Duitsland en westelijk Oostenrijk, eindigend in Noord-Italië bij Milaan.

Daar was de welvaart, daar waren de banen, daar was de economische dynamiek. De Franse hoofdstad lag ruim buiten die corridor en was er ook niet via de Franse regio’s in het noorden en oosten van het land bij aangesloten. Franse journalisten pikten het verhaal op, en gaven de corridor een vrolijke naam: de blauwe banaan, omdat het gebied van Londen tot Milaan met wat fantasie de vorm van een banaan had.

Er is sinds 1989 veel veranderd in de Europese Unie. De Duitse hereniging, toetreding van Oostenrijk, Finland en Zweden en later van een groot aantal Oost- en Midden-Europese landen, er kwam een monetaire unie en veel bedrijven sloten hun fabrieken in West-Europa en openden ze in het Oosten. En dan was er natuurlijk nog de kredietcrisis, gevolgd door de eurocrisis en een diepe recessie in grote delen van de EU.

De wereld van 1989 bestaat niet meer. Maar de blauwe banaan is er nog steeds! De Europese welvaart en economische dynamiek concentreert zich nog steeds in die relatief smalle band tussen Londen en Milaan.

Om dat vast te stellen heb ik gekeken naar de concentratie van regio’s met een relatief hoog regionaal product per inwoner. Eurostat, het statistisch bureau van de EU, houdt deze cijfers op jaarbasis bij voor alle 281 zogenoemde ‘NUTS-2’-regio’s van Europa. Voor Nederland, bijvoorbeeld, zijn dat de twaalf provincies. In Noord-Holland is het regionale bbp per hoofd bijna 64% hoger dan het Europese gemiddelde. Voor de provincie Utrecht is dat 48%. Terwijl de provincies Friesland en Drenthe iets onder het Europese gemiddelde blijven.

Maak je dat sommetje voor alle Europese regio’s, dan verschijnt toch gewoon weer de banaanvorm van dertig jaar geleden. Hij begint bij Londen, nog altijd de rijkste regio. Misschien zou hij ook westelijker kunnen starten, in Dublin, maar de bbp-cijfers van Ierland worden sterk vertekend door het feit dat veel Amerikaanse multinationals er hun winst laten neerslaan, dus ik hou het toch bij Londen.

Dan steekt de banaan de Noordzee over, en pakt Vlaanderen en de Randstad mee. Ook Overijssel en Gelderland zijn banaanregio’s want daar is de welvaart bovengemiddeld. Dan door naar Duitsland, waar ongeveer dezelfde gebieden als in 1989 de toon aangeven. Daar heeft zich geen oostelijke deelstaat bij aangesloten. Het rijke industriegebied van Zuid-Duitsland strekt zich tegenwoordig ook uit tot Oostenrijk. En veel Noord-Italiaanse regio’s zijn nog altijd bovengemiddeld welvarend.

Al deze regio’s samen beslaan nog geen 6% van het grondgebied van de EU. Maar er woont wel bijna een kwart van de inwoners. De blauwe banaan is goed voor bijna 30% van alle werkgelegenheid en maar liefst een derde van het bbp van de gehele EU.

Is er een gebied op de wereld met meer geconcentreerde welvaart en economische kracht dan deze Europese corridor? Ik denk het niet. Dat laat weer eens zien hoe spijtig het is dat de Britten uit de EU stappen. Er gaat straks een flinke hap uit de banaan.

(FD)

Welvaart en een groeiende economie, voor je het weet ben je eraan gewend. Maar geen land heeft recht op een hoge welvaart, laat staan op jaarlijkse toename daarvan. Rijkdom behouden en laten groeien lukt alleen als je continu onderhoud pleegt aan de instituties die de welvaart mogelijk maken en zoekt naar verbeteringen.

Markt, overheid, onderwijs, sociale zekerheid, internationale samenwerking, investeringsklimaat, financieel stelsel, alles moet in samenhang met elkaar worden afgesteld, om telkens weer meer welvaart uit het systeem te persen. Economen weten ook niet precies wat wel werkt en wat niet, maar door zorgvuldig passen en meten, zijn we er de afgelopen driekwart eeuw toch in geslaagd om een historisch hoog welvaartsniveau te bereiken.

Nee, ik zou het geen kwetsbaar vaasje willen noemen, en we houden het ook niet met z’n allen vast. Het liberaal-kapitalistische bouwwerk staat op een stevig fundament. Maar je moet er niet met volle kracht tegenaan schoppen.

Zo. Dat was een lange, maar volgens mij onvermijdelijke, omweg om bij het nieuws van de dag komen. Dat nieuws is dat de conjunctuur wereldwijd lijkt te keren. De productie in de Duitse industrie is eind vorig jaar flink gedaald, net als de fabrieksorders. De Franse economie stevent op krimp af. En in het eurogebied als geheel is het economisch sentiment al maanden dalende.

Bij de Britten is de stemming minstens zo slecht. En in de VS begint de ‘sugar rush’ van Trumps belastingverlaging zonder bezuiniging, langzaam uit te werken. Wat er in China precies aan de hand is weet natuurlijk niemand, maar de economische berichten die langs de staatscensor weten te glippen zijn niet bepaald positief. Vraag maar aan Tim Cook van Apple hoeveel Chinezen de economische omstandigheden nu perfect vinden om te investeren in een telefoontje van meer dan duizend dollar.

Of de conjunctuur echt aan het kantelen is, en zo ja wat daar precies de oorzaak van is; ik ga niet beweren het ultieme antwoord te hebben. Maar logisch lijkt dat het te maken heeft met de nonchalante manier waarop we de afgelopen tijd zijn omgegaan met onze economische instituties.

De handelsoorlogen van Trump en de toenemende kans op een extreem harde brexit zonder werkbare deal zijn de meest in het oog springende voorbeelden. Maar ook in Frankrijk, Italië en zelfs Duitsland is de politiek te bang om noodzakelijk onderhoud aan de economische instituties te plegen. Terwijl in China de communistische partij de touwtjes weer steviger in handen lijkt te nemen. Van alle kanten wordt tegen het liberale bouwwerk geschopt. Als er een recessie komt is dat onze eigen schuld.

(FD)