(eerder in FD)
Je kunt veel zeggen, maar Rutte levert wat hij heeft beloofd. Zijn nieuwe kabinet overschrijdt de Europese begrotingsregels in 2025, precies zoals de VVD voor de verkiezingen aankondigde. En ook het Hoekstra is een man van zijn woord. De demissionair minister doet wat in het CDA-verkiezingsprogramma stond, en laat de Nederlandse staatsschuld oplopen tot boven de Stabiliteitspactgrens van 60%.
Dat stond natuurlijk niet precies zo in het programma. En ook Rutte sprak de VVD-belofte nooit letterlijk uit. Maar toen het Centraal Planbureau in maart 2021 met de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s kwam, bleek dat beide conservatieve partijen, Nederland zoveel extra uitgaven en extra lastenverlichting in het vooruitzicht stelde, dat de overheidsschuld in 2025 boven de 61% uit zou komen.
De twee andere partijen in de nieuwe (en oude) coalitie bleven wel onder de grens. D66 en de ChristenUnie (CU) kwamen uit op een ‘EMU-schuld’, zoals het in het Brusselse jargon heet, van ruim 59%. Het nieuwe kabinet heeft daar een fraai compromis van 60,4% van gemaakt. Niet zo hoog als VVD en CDA, maar in principe wel tegen de Europese regels.
Als er toch een kabinet met de linkse partijen was ontstaan, dan ‘net boven de 60%’ trouwens geen goed compromis geweest. Bij GroenLinks en vooral bij de PvdA bleef de staatsschuld daar een stuk onder. Dat ging wel gepaard met forse lastenverzwaringen.
Opvallend genoeg speelde de te hoge schuld van de voorheen zo zuinige partijen, tijdens de verkiezingscampagnes geen grote rol. Dat kwam waarschijnlijk omdat we begin 2021 nog dachten dat stijging van de staatsschuld in coronatijd onvermijdelijk was. Het ‘basispad’, dat wil zeggen, de beleidsloze variant waar het CPB de verkiezingsplannen tegen af zet, ging ook uit van oplopende schuld. In 2025 zou die automatisch al bijna op 60% staan. Dan is het niet zo erg als je daar net even overheen schiet.
Maar inmiddels weten we beter: 2021 was een jaar van onverwacht sterk economisch herstel. Toen het CPB op Prinsjesdag een nieuwe prognose maakte, was de verwachte schuldstijging al omgeslagen in een daling. Door de snelle bbp-groei zou de schuldquote in 2025 zelfs onder de 55% uitkomen. Met het simpelweg uitvoeren van het CDA- of VVD-programma, eventueel wat afgezwakt door compromissen met D66 en de CU, zou de schuld dus nooit zo ver meer kunnen oplopen.
Nee, dat we toch boven de 60% uit lijken te komen, komt vooral omdat Rutte 4 nog guller wil zijn dan voor de verkiezingen werd aangekondigd. Vrijwel de hele meevaller van het economisch herstel wordt in deze kabinetsperiode uitgegeven. Dat is goed te zien aan het begrotingstekort. Rutte 4 stevent af op een tekort van 2,5%. Geen enkel verkiezingsprogramma kwam daar op uit. Het oude basispad lag ook een stuk lager, en de Prinsjesdagcijfers uiteraard ook. Met Rutte 4 komen er meer uitgaven en lastenverlichting dan iemand in maart had kunnen verwachten. Geen ander kabinet deze eeuw was zo expansief. Sinterklaas bestaat en hij heet Mark Rutte.
Is dat onverantwoord? Niet volgens de kapitaalmarkt. Zolang de rente extreem laag is, zijn grote extra uitgaven voor klimaat, stikstof en wonen al snel rendabel. Maar de timing van de enorme bestedingsimpuls is wel ongelukkig: de economische groei ligt nu al boven de maximumsnelheid. Met nog meer gas geven trekken we mogelijk het asfalt kapot, of blazen we de motor op. Rutte 4 had er ook voor kunnen kiezen om de extra uitgaven aan de belangrijke beleidsdossiers te dekken met extra inkomsten. Dus meer CO2-belastingen in plaats van klimaatsubsidies. Hogere belastingen in ruil voor extra woningbouw. Dat is eigenlijk zoals GroenLinks en PvdA het wilden doen.
Het belangrijkste directe gevolg van het loslaten van de begrotingsdiscipline, is dat Nederland een andere toon zal moeten aanslaan in Brussel. Je kunt niet meer lid zijn van de ‘vrekkige-vier’ (of hoeveel daar ook van over zijn) terwijl je zelf in goede tijden de schuldnorm overschrijdt en weigert te streven naar begrotingsevenwicht.
Vorige week nog publiceerde het Ministerie van Financiën een bespiegeling over de hervorming van het Stabiliteitspact, waar in Brussel over wordt gepraat. Het staat vol met strenge zinnen over ‘versterking van de begrotingsdiscipline’ en ‘verbetering van de handhaving’. De nieuwe minister van Financiën heeft straks op het eigen ministerie heel wat uit te leggen.