Wie serieus plastic verpakkingen en zwerfafval wil terugdringen, moet denken in dubbeltjes en kwartjes

De kracht van kleine bedragen kan enorm zijn. Geef iets wat altijd gratis was een klein prijsje en de consument reageert alsof het hele maandinkomen op het spel staat. Ingeslepen gewoontes veranderen op slag, en wat vroeger onpraktisch en onnodig leek, is plotseling een doodnormale zaak.

Zo nemen Nederlanders tegenwoordig weer allemaal een boodschappentas mee naar de winkel. Of ze stapelen hun aankopen zorgvuldig op, zodat ze zonder tas kunnen worden meegenomen. Zolang we maar niet een dubbeltje of kwartje hoeven neer te tellen voor het plastic tasje van de winkelier.

Op 1 januari 2016 ging de Regeling Beheer Verpakkingen in en kwam er een verbod op het verstrekken van gratis tassen (behalve voor losse voedingswaren). De winkelier zou er voortaan een klein bedrag voor moeten vragen. De richtprijs was 25 cent, maar minder mocht ook.

Afgelopen week verscheen een evaluatie van de maatregel. Conclusie: die is absurd effectief gebleken. Het minuscule prijsje heeft ons gedrag enorm bijgestuurd. In 2015 gebruikten we nog bijna drie miljard plastic tasjes. Dat is 170 stuks per persoon. Iedere Nederlander joeg er dus bijna om de dag een tas doorheen. Waarom ook niet, ze waren toch gratis en dus waardeloos.

In de jaren na het verbod op gratis tasjes is het gebruik spectaculair gedaald naar 600 miljoen stuks op jaarbasis. In 2018 deed de gemiddelde Nederlander maar liefst tien dagen met een tasje. Per persoon gebruikten we er dat jaar 35. Dat is een afname van 80%. Van dit succes had zelfs de grootste plastic-hater niet durven dromen.

Deze cijfers zijn verzameld door I&O Research en werden afgelopen week gepubliceerd. Overigens zijn de 600 miljoen uit 2018 en de drie miljard uit 2015 niet perfect vergelijkbaar. Het 2015-cijfer is een ruwe schatting, gebaseerd op verschillende onderzoeken van de Europese Commissie (2,8 miljard) en Milieu Centraal (4,4 miljard). De schatting van drie miljard zit daar zo ongeveer tussenin.

Hoe dan ook, het effect van de maatregel is enorm. Je zou misschien verwachten dat daar een les uit getrokken wordt voor het bredere beleid om eenmalig gebruik van plastic terug te dringen. Als je met een paar centen al zoveel kunt bereiken, dan smaakt dat toch naar meer?

Niet dus. De Nederlandse bermen liggen nog steeds vol met plastic wegwerpflesjes, omdat de politiek maar niet de moed opbrengt om statiegeld voor kleine flesjes in te voeren. De verpakkingsindustrie belooft telkens om het zwerfvuil met andere middelen terug te dringen, maar uit cijfers van Rijkswaterstaat blijkt dat dit slechts tijdelijk heeft gewerkt. Na een daling in 2018, is de hoeveelheid zwerfafval in 2019 weer fors gestegen.

Als het de verpakkingsindustrie echt menens was, dan zou men zelf pleiten voor de meest effectieve methode om zwerfvuil te bestrijden: een klein bedrag aan statiegeld op ieder flesje (en blikje). Maar daar is men juist mordicus op tegen.

Toenmalig staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat, belast met onder meer milieu, kondigde vorig jaar aan om uiterlijk dit voorjaar een besluit te nemen over statiegeld op kleine flesjes (maar niet op blikjes). Of de kracht van kleine bedragen echt wordt ingezet is dus nog lang niet duidelijk.

Dat geldt ook voor het nieuwe plan van vijftien Europese landen en 66 multinationals om het gebruik van plastic voor verpakkingen terug te dringen en hergebruik te bevorderen. In principe is dit European Plastic Pact, dat vrijdag werd gepresenteerd, natuurlijk een prachtig initiatief. Dit soort zaken moet je op Europees niveau regelen. Maar in de tekst van het akkoord komt geen enkele keer het woord ‘price’tax’‘excise’ of levy’ voor. Er staat niets in over klein prijsjes die producenten of gebruikers van overbodig of moeilijk te recyclen plastic zouden moeten betalen. Er is alleen een vaag tekstje over “investigating the feasibility and scalability of refill, deposit & return model”.

Alsof er nog onderzoek nodig is. De kracht van kleine bedragen heeft zichzelf al vele malen bewezen. Ga zelf maar eens een uurtje zwerfafval rapen uit de berm. Wedden dat u geen enkele plastic literfles met statiegeld tegenkomt?

(FD)