Het is recessietijd en de werkloosheid loopt op. Dus daar is ie weer: de oproep om vroegpensioen mogelijk te maken zodat ouderen plaats kunnen maken voor jongeren. Ik dacht dat na de ervaringen van de afgelopen vijftien jaar deze reflex wel uit het DNA was geëvolueerd. Maar niet dus.
Ditmaal was het FNV-voorzitter Han Busker die de eeuwige pavlovreactie mocht verwoorden. In deze krant pleitte hij voor ‘arrangementen waardoor oudere werknemers eerder kunnen stoppen met werken’. Want het coronasteunpakket moet worden ingezet om ‘vroegpensioen zonder boete mogelijk te maken. De arbeidsmarkt is totaal veranderd.’
Dat laatste is natuurlijk zo. In januari hadden we het nog over de extreme krapte op de arbeidsmarkt. Het aantal vacatures was voor het eerst hoger geworden dan het aantal werklozen. Vooral in ICT, bouw en horeca waren de tekorten ongekend hoog. Vier maanden later is dat helemaal anders.
Vacatures worden ingetrokken en de verborgen werkloosheid bedraagt misschien al meer dan 10%. We zien het niet omdat veel werknemers dankzij de NOW-regeling hun baan houden. Maar de nieuwe arbeidsmarktindicator van het Centraal Planbureau – die naar gewerkte uren kijkt – laat zien dat de inactiviteit ook in Nederland enorm is toegenomen.
Vooral jongeren zijn zonder werk komen te zitten. Zij hebben vaak een flexcontract en worden in deze coronarecessie als eerste aan de kant te gezet. Alleen al in het eerst kwartaal van dit jaar, met slechts een paar weken coronacrisis, daalde de werkgelegenheid voor flexwerkers met meer dan 3%. Het aantal vaste banen steeg nog licht in dat kwartaal.
Maar betekent dat ook dat als ouderen vroegtijdig plaatsmaken deze jongeren sneller weer aan het werk komen? Het is een even logische als onjuiste gedachte. Met vervroegde uittreding (VUT) of prepensioen help je de jonge werklozen niet. Integendeel. De economie wordt er door afgeremd en het herstel van de werkgelegenheid vertraagt.
Hoe weten economen dat zo zeker? Dat heeft drie redenen. Allereerst is het een misverstand om te denken dat er een vaste hoeveelheid banen is in de economie die verdeeld moeten worden onder alle werkzoekenden. Het aantal banen staat niet vast, maar is afhankelijk van de vitaliteit en dynamiek van de economie. Als iedereen morgen ontslag neemt om werklozen een kans te geven, zal de economie instorten en is er voor niemand meer een baan. Of positiever geformuleerd: we hebben de oudere werknemers hard nodig om de economische groei te creëren die hun (klein)kinderen werk geeft.
Het was de katholieke vakbondsbestuurder Toon Riemen die in 1975 het plan ‘Jong voor oud’ lanceerde. De VUT zou zorgen voor meer werk voor jongeren, omdat ouderen plaatsmaakten. Minister Jaap Boersma (ARP) zag dat wel zitten en begon met experimenteren. Vanaf 1980 werd de VUT (later: prepensioen) een structurele regeling die pas begin deze eeuw werd afgebouwd. De feitelijke pensioenleeftijd daalde daardoor snel. In 2004 was die gemiddeld onder de 61 jaar uitgekomen.
Hielp dat de jongeren? Welnee. Onderzoekers hebben geen bewijs gevonden dat jongeren door VUT en prepensioen een grotere kans kregen op werk. Integendeel: in de jaren tachtig en negentig was de jeugdwerkloosheid juist bijzonder hardnekkig.
En toen VUT en prepensioen werden afgeschaft in 2004 schoot toen de werkloosheid onder jongeren omhoog? Zeker niet. De feitelijke pensioenleeftijd is sindsdien sterk gestegen naar 65 jaar in 2018. En het aantal actieve, werkende 55-plussers steeg van 42% in 2003 naar maar liefst 71% begin dit jaar. Maar de werkloosheid onder 35-minners ging in diezelfde periode niet omhoog, maar omlaag. Was vlak voor de afschaffing nog 6,3% van de mensen tussen 15 en 35 jaar werkloos, inmiddels is dat slechts 4,8%.
Ouderen hoeven zich niet op te offeren voor jongeren. Juist als ze blijven werken en met hun kennis en ervaring bijdragen aan een groeiende economie creëren ze de omstandigheden waarin jongeren een baan kunnen vinden. De verhouding flex en vast zou daarbij natuurlijk wel wat eerlijker over de generaties verdeeld kunnen worden. Daar zou de FNV zich eens druk om moeten maken.