Mediatraining voor politici: zodra je iets positiefs zegt over de Nederlandse economie, bijvoorbeeld dat de groei aantrekt en de recessie duidelijk voorbij is, voeg daar dan altijd direct een zinnetje aan toe over de veel te hoge werkloosheid. Doe dat zonder punt of komma, haal zelfs niet even snel adem tussendoor, zodat de eindredacteur van het nieuws- en actualiteitenprogramma deze toevoeging er niet uit kan knippen. Fonetisch wordt het dan zoiets: ‘Het gaat beter met de Nederlandse economiemaardewerkloosheid [hier ademhalen] is nog altijd veel te hoog.’
Mooi weer spelen
Blijf dit oefenen totdat je de techniek perfect beheerst en ieder optimistisch geluid over de economie automatisch aanvult met somberheid over werkloosheid. De kiezer gelooft namelijk niet echt dat het beter gaat, zolang er nog zoveel mensen op zoek zijn naar werk. Dus mooi weer spelen over het economisch herstel komt onoprecht over. Politici als Lodewijk Asscher en Jeroen Dijsselbloem beheersen de techniek als geen ander.
Er is ook een andere tactiek mogelijk, maar die wordt door mediatrainers niet aangeraden: de cijfers erbij pakken en laten zien dat het ook met de werkloosheid eigenlijk opvallend snel de goede kant op gaat. De arbeidsmarkt lijkt sneller te herstellen dan na voorgaande recessies. Een dappere politicus zou dit zelfs met enkele grafieken kunnen illustreren.
Feiten, cijfers en grafieken
Ik wil hier natuurlijk niemand de verkiezingsstrijd insturen gewapend met feiten, cijfers en grafieken. Dat is in het huidige klimaat politieke zelfmoord. Maar voor wie het — voor eigen risico — toch wil proberen kan de grafiek hieronder als leidraad dienen. Daarin zien we gedurende vier perioden met een recessie, de ontwikkeling van werkloosheid en economische groei. In 2002 en 2003 was er in de meest strikte zin van het woord geen sprake van een recessie. De economie bleef heel zachtjes doorgroeien, maar de werkloosheid liep wel snel op en ook andere indicatoren gaven een duidelijk recessiebeeld.
De recessie van 2009 ontbreekt in de grafiek. Dit was een zeer diepe, maar ook kortstondige recessie, veroorzaakt door de onzekerheid tijdens de kredietcrisis. Vooral multinationals zagen hun omzetten enorm dalen, de binnenlandse economie werd in 2009 veel minder geraakt. Daarom liep de werkloosheid ook maar weinig op en was deze snel weer op het oude niveau. Deze uitzonderlijke recessie laat ik daarom in de grafiek buiten beschouwing.
Daling werkloosheid duurt normaal even
Wel te zien zijn, van links naar rechts, de recessie van 1975, volgend op de oliecrisis, toen de economie even stopte met groeien. Daarnaast die van begin jaren tachtig, toen het zeer restrictieve monetaire beleid van Fed-voorzitter Paul Volcker de wereldeconomie in de achteruit zette. Verder naar rechts de bijna-recessie van 2002 en 2003 na het knappen van de internetzeepbel (onzekerheid rond de Amerikaanse inval in Irak speelde ook een rol). En ten slotte de recente recessie van 2012 en 2013, tijdens de eurocrisis.
Wat opvalt is dat het in alle gevallen een jaar of meer duurde na het einde van de recessie, voordat het werkloosheidspercentage weer ging dalen. In 1976 steeg de werkloosheid door, ondanks zeer krachtig economisch herstel (groei: 4,5%). In 1983 groeide de economie al weer met 2%, maar steeg de werkloosheid net zo snel door als in de voorgaande recessiejaren. En ook toen de Nederlandse economie na de bijna-recessie van 2002 en 2003 in 2004 weer behoorlijk begon te groeien, bleef de werkloosheid stijgen. Zelfs in 2005 ging het werkloosheidspercentage nog verder omhoog.
Hoe anders was dat de afgelopen jaren. In 2014 begon de economie weer te groeien — zij het niet al te snel — en datzelfde jaar al kwamen er nauwelijks meer werklozen bij. Al in februari 2014 piekte het werkloosheidspercentage, om vervolgens de daling in te zetten. In 2015 en 2016 zette die daling door.
De werkloosheid liep snel op tijdens de recessie van 2012 en 2013, maar begon erna dus opvallend snel te dalen. Welke politicus durft dat goede nieuws in één adem te vertellen?