Fantasieloos

Geld verdienen doe je met bloed, zweet en tranen. Maar geld uitgeven is ook best moeilijk. Dat bleek vorige week maar weer toen Jeroen Dijsselbloem de bestemming van de eerste subsidies uit het Nationaal Groeifonds (u weet wel, die miljarden van Wopke en Wiebes) bekendmaakte.

Van de €4 miljard die te verdelen was, gaat maar liefst €2,5 miljard naar twee traditionele infrastructuurprojecten. De Noord-Zuidlijn wordt doorgetrokken naar Schiphol (€1,5 mrd) en het spoor tussen Leiden en Dordrecht wordt uitgebreid (€1 mrd).

Een metro en een trein dus. Nederland gaat de economie vernieuwen met een stevige investering in 19de-eeuwse technologie. Alsof je iemand geld geeft voor de bouw van het Huis van de Toekomst, en hij komt niet verder dan een aanbouwtje aan een oude woning. Waren de ingediende projecten echt zo armoedig dat de bulk van het geld hier heen moest?

In Eindhoven snappen ze het wél. Op de ‘Brainpoortlijn’ gaan straks hypermoderne, zelfrijdende en emissieloze bussen rijden. Dijsselbloem trekt er €30 miljoen (de minimale bijdrage) voor uit. Daar koop je nog geen 200 meter Noord-Zuidlijn voor.

FD

20.030 doden

Een enorme natuurramp heeft Nederland getroffen. De corona-epidemie kostte in 2020 20.030 mensen het leven. Dat is bijna net zoveel als het aantal verkeersdoden in de afgelopen 25 jaar, ruim tien keer het dodental van de Watersnoodramp en meer dan de helft van dat van de Spaanse griep in Nederland.

Veel corona-doden kregen langdurige zorg, bijvoorbeeld in een verpleeghuis. Er zijn mensen die met Quality-adjusted life years (Qaly) gaan rekenen, en zeggen dat het allemaal wel mee valt. Maar je komt dan al snel in een sinistere en onsmakelijke dor hout-discussie. Qaly’s zijn ongeschikt om de waarde van een daadwerkelijk verloren leven vast te stellen.

Er is een betere methode die, half als grap, bedacht werd door taalkunstenaar Battus (pseudoniem van wiskundige Hugo Brandt Corstius). De ernst van een ramp (E) is de logaritme van het aantal doden (N), gedeeld door het product van afstand (A, verder weg is minder erg) en tijd (T, langer geleden is minder erg). Voor de coronaramp kom ik op een E van 2,6. Dat is veel hoger dan die van de Spaanse griep en zelfs hoger dan die van alle Europese pestepidemieën in de middeleeuwen.

FD 


Uit: De Encyclopedie, Battus (1984)

Euro-pa

‘Europa is op leeftijd, maar niet bejaard. Er zit nog volop leven in. Voor dat leven is een machtscentrum nodig: een eigen munt.’

In het oorspronkelijke citaat haalt de auteur ook nog Max Weber aan, en gaat het zelfs nog even over prinses Europa en de god Zeus. Die franje heb ik in deze vrije vertaling weggelaten. De essentie is: als Europa invloed en macht wil behouden, is er een eigen munt nodig.

Wie beweert dat zo stellig? Het is Robert Mundell, de Canadese econoom en Nobelprijswinnaar die op Eerste Paasdag overleed. Hij was 88 jaar. Mundell wordt wel de vader van de euro genoemd, want het artikel ‘A Plan for a European Currency’ waar het citaat uit komt, verscheen al in 1969.

Toen waren de Europese munten nog aan de dollar gekoppeld, en had Europa de monetaire soevereiniteit aan de VS overgedragen. Een eigen munt zou Europa weer onafhankelijk maken.

De euro als bron van soevereiniteit en onafhankelijkheid, het is niet zoals critici er nu naar kijken. Maar in de kern staat het pleidooi van Mundell nog altijd als een huis, want ook nu zouden we zonder eigen munt aan de leiband van de dollar lopen.

FD

De indicatoren zeggen het ook: economisch herstel, ondanks de aanhoudende coronacrisis

De lockdown raakt de economie dit keer een stuk minder hard, meldde het Centraal Bureau voor de Statistiek donderdag. Op dezelfde dag sloot de AEX-index op de hoogste stand ooit. Een dag eerder was het Centraal Planbureau met een optimistische raming gekomen. De economie gaat dit jaar groeien en trekt volgend jaar zelfs een sprintje. Het was een week vol goed nieuws, als je tenminste even deed alsof het Haagse Binnenhof niet bestond.

Dat het economisch nieuws zo gunstig is en dat beleggers zo optimistisch zijn over toekomstige bedrijfswinsten, is niet minder dan opzienbarend te noemen. De pandemie is nog verre van over, gevaarlijke varianten van het virus duiken op en razendsnelle vaccinatie van het grootste deel van de bevolking lijkt – in Europa althans – minder waarschijnlijk dan begin dit jaar. De lockdown lijkt dan ook iets van de lange adem te worden. Maar in grote delen van de economie is de stemming duidelijk verbeterd.

Sectoren die de deuren moesten sluiten en bedrijven die veel last hebben van de coronaregels, horen daar natuurlijk niet bij. Er zijn nog altijd veel ondernemers die afzien en het misschien wel zwaarder hebben dan vorig jaar, omdat het vet langzamerhand wel van de botten is. Het gaat mij hier dus om het algemene beeld van de economie.

Behalve uit het persbericht van het CBS en de prognose van het CPB blijkt dat ook uit veel van de economische indicatoren. Dit zijn cijfers, of combinaties van cijfers, die – in theorie – iets kunnen zeggen over de richting van de conjunctuur. Het is uiteraard geen exacte wetenschap, maar juist in onzekere tijden blijken dergelijke indicatoren vaak bruikbaar om een gevoel te krijgen over de nabije toekomst.

Voor de Europese economie is dat bijvoorbeeld de stemmingsindicator van de Europese Commissie (officieel: Economic Sentiment Indicator, oftewel ESI). Dat is een index gebaseerd op de antwoorden van ondernemers in de industrie, dienstensector, bouw en detailhandel, plus die van Europese consumenten, op vragen over hun economische en financiële verwachtingen.

De ESI stortte in het voorjaar van 2020 omlaag, krabbelde in de zomer weer wat op en bleef daarna hangen op een relatief laag niveau. Maar sinds begin dit jaar is hij weer aan het stijgen. De indicator is nog niet terug op de stand van voor de coronacrisis, maar de richting van de beweging is gunstig.

Hetzelfde beeld is te zien bij de werkgelegenheidsindicator van de Europese Commissie. Deze Employment Expectation Indicator (EEI) geeft de baanscheppingsplannen van Europese bedrijven weer. Ook de EEI is, na een diepe val vorig jaar, nu juist aan het stijgen.

Een derde indicator, berekend door het Centre for European Policy Research in samenwerking met de centrale bank van Italië, staat zelfs alweer ruim boven het niveau van voor de crisis. Deze zogenoemde Eurocoin-indicator doet een voorspelling van de economische groei, op basis van een statistisch model met meerdere economische variabelen. De voorspelde groei voor het eurogebied als geheel stond in maart op bijna 1,4%.

Ook voor Nederland voorspellen de indicatoren betere economische tijden. De Oeso berekent maandelijks een conjunctuurindicator voor alle leden van deze organisatie. Die van Nederland staat zelfs weer iets boven het peil van begin vorig jaar.

Ons eigen Centraal Bureau voor de Statistiek doet maandelijks een onderzoek naar de stemming onder zowel producenten als consumenten. Bij die eerste groep zijn de optimisten inmiddels weer in de meerderheid. Het saldo van positieve en negatieve antwoorden ligt nu hoger dan voor corona. Het gaat hier om bedrijven in de industrie. Zij profiteren van de aantrekkende wereldeconomie en hebben geen of minder last van de overheidsmaatregelen.

Bij consumenten overheerst nog wel het pessimisme. Ook al is het consumentenvertrouwen sinds dit najaar gestegen en lijkt de tweede lockdown en de derde coronagolf alsnog geen invloed te hebben op de stemming, deze indicator is nog ver verwijderd van de stand van begin vorig jaar.

Al met al geven de Europese en Nederlandse indicatoren het beeld van een herstellende economie, maar niet een die aan het begin van een enorme groeispurt staat. Dat komt overeen met de berichten van het CBS en het CPB. Alleen die recordstand op de beurs past er niet echt bij.

FD

Geen nieuwe VUT

Het wonder van deze coronacrisis: de werkloosheid stijgt veel minder dan verwacht. Dat komt natuurlijk door de NOW-regeling, maar het lijkt er ook sterk op dat veel van de mensen die wel hun baan verloren, relatief snel weer elders aan de slag konden.

Toch komt vakbond FNV weer met hetzelfde antwoord op de crisis als altijd: ouderen eerder laten stoppen met werken om ‘plaats te maken voor jongeren’. Na VUT, FPU en prepensioen moet er nu ingezet worden op de ‘plaatsmaakregeling’, stelde de nieuwe voorzitter Elzinga onlangs.

Laten we dat maar niet doen. De eerdere regelingen zijn goed geëvalueerd en hielpen jongeren niet. Hun baankansen stegen er niet door. Bovendien: zodra de economie weer groeit zal blijken dat we juist structurele krapte op de arbeidsmarkt hebben. Iedereen is nodig, ook de ouderen.

Daarom moeten mensen in overschotsectoren geholpen worden om werk te vinden in sectoren met krapte. Aan deze sectorale arbeidsmobiliteit schort het nogal in Nederland. Niet plaatsmaken, maar een andere plaats vinden, daar zou het om moeten gaan.

FD

Ongeschikte verzekering

Het wordt niets op deze manier. Dat staat zo niet letterlijk in de brief die Wouter Koolmees schreef over de plannen voor een verplichte arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV) voor zzp’ers. Maar het vat de strekking wel goed samen. De manier waarop de polder zo’n AOV wil invoeren, met premiedifferentiatie, keuzevrijheid en opt-outs, is door Belastingdienst en UWV niet uit te voeren.

Ik zeg: stoppen en opnieuw beginnen. We dreigen weer een veel te ingewikkeld systeem op te tuigen. En waarom? Om arbeidsongeschikte zzp’ers een uitkering van maximaal het minimumloon te kunnen geven. Dus in het meest gunstige geval krijgen ze net iets meer dan de bijstand waar ze anders recht op hadden. Welk probleem lost dit op?

Persoonlijk denk ik dat je zzp’ers geen verzekering moet opdringen. Maar als het per se moet, kies dan of voor de markt (met een verzekeringsplicht en acceptatieplicht à la de zorgverzekering), of voor de overheid. In dat laatste geval: bouw een simpele basisverzekering voor alle werkenden, betaald via de inkomstenbelasting. Ja, de vakbond wordt boos, maar dat moet dan maar.

FD

Beste Algoritme,

Ik las zaterdag in de krant dat je onze stukjes leest en daar je computerbrein over laat peinzen. Als wij veel positieve woorden gebruiken krijg je hoogconjunctuur, ontdekte je. Schrijven we negatieve stukken, dan komt er een recessie.

Dat legt nogal een druk op de schouders van een stukjesschrijver. Onderstaande alinea’s zijn daarom speciaal voor jou, Algoritme. Maar iedereen mag meelezen want er is geen woord van gelogen.

Wist je bijvoorbeeld dat het beschikbaar inkomen van Nederlanders vorig jaar gemiddeld met 2,4% steeg? Ondanks de crisis en gecorrigeerd voor inflatie, dus dat is briljant! En de industrie produceerde in januari een fantastische 0,6% meer dan een jaar eerder. De wereldhandel, ondertussen, boekt record na record, en staat nu op de hoogste stand ooit. Waanzinnig goed!

Wat gaat nog meer goed? Huizenprijzen blijven stijgen, het consumentenvertrouwen is toegenomen, de export groeit, de krimp in 2020 was minder dan gedacht en de AEX nadert het oude record. Er werken nu meer mensen dan in de zomer van 2020 en de werkloosheid is lager.

Hoor je dat, Algoritme? Er komen goede tijden aan, denk je ook niet?

FD

De wal keert het schip: onze wereldeconomie loopt vast in gigantisme

Op de Ever Given, het containerschip dat sinds deze week het Suezkanaal blokkeert, passen maximaal 20.388 ‘standaardcontainers’ van 20 voet (6,1 meter) lang.

De meeste zeecontainers zijn tegenwoordig twee keer zo lang, dus de maximale lading van het schip is ruim tienduizend van die grote stalen dozen. Maar TEU (Twenty-foot Equivalent Unit) is nu eenmaal de standaard maat voor de laadruimte van containerschepen.

De Ever Given is een van de reuzen van de oceaan. Maar niet de allergrootste. Die eer gaat naar de HMM Algeciras en haar zes zusterschepen. Allen gebouwd in 2020, varend onder Panamese vlag namens een Zuid-Koreaanse rederij, met een vrachtcapaciteit van 23.964 TEU.

Binnenkort moeten zij het record weer uit handen geven. Want in de wereld van de containerschepen geldt al ruim zestig jaar: de grootste wint. In 2023 gaan acht schepen te water met een capaciteit van 24.000 TEU. En twee schepen van 24.232 staan op de planning voor daarna.

Vergelijk dat eens met het eerste containerschip uit 1956. Op de Amerikaanse SS Ideal-X, een omgebouwde olietanker, paste slechts 58 standaardcontainers. Maar de efficiëntie van containervervoer en vooral de snelle overslag van schip naar vrachtwagen, waren ook met dat bescheiden aantal evident. Ruim tien jaar later voeren er schepen met meer dan 700 containers aan dek. In 1969 ging de Encounter Bay te water, met een capaciteit van meer dan 1500 TEU.

klik voor groter

In de grafiek is de snelle groei van de vrachtruimte te zien. Van de American New York-klasse in 1994 (4614 TEU), naar de megaschepen van Maersk van 10.000 TEU rond de eeuwwisseling, tot de 20.000 TEU zeereuzen van dit moment. De beperkte breedte en diepte van de grote kanalen en de lengte van de zeesluizen, houden de reuzengroei nog enigszins in toom. Maar dat de randen van wat mogelijk is, worden opgezocht, bleek afgelopen week.

Het is de wet van de schaalvoordelen die het containervervoer telkens weer uitdaagt om nog groter, nog hoger, nog dieper te gaan. De wereldhandel is in deze eeuw ongeveer verdubbeld. China werd de fabriek van de wereld, en levert aan de rijke consumenten in Europa en de Verenigde Staten. Productieketens werden opgeknipt en over de wereld verspreid, dus ook het transport van halffabricaten nam sterk toe. Zo’n systeem kan alleen bestaan als vervoerskosten laag zijn en de afhandeling in de haven efficiënt verloopt. Vandaar het succes van de gigantische containerschepen.

Maar misschien is het einde van die ontwikkeling nu wel in zicht. Het vastlopen van de Ever Given illustreert fraai dat nog groter, nog goedkoper, nog efficiënter misschien wel geen zin meer heeft. De wal keert het schip.

Al voor deze stranding waren er experts die waarschuwden dat de enorme containerschepen de logistiek van de wereldeconomie gevaarlijk inflexibel maken. Volgens econoom Marc Levinson, auteur van het prijswinnende boek The Box, over de rol van de container in de globalisering, zorgen de megaschepen voor opstoppingen in havens. Alles komt tegelijk aan en moet tegelijk weg, dus vrachtwagens vullen de wegen en treinen kunnen het aantal containers niet aan. Als het schip weer weg is, valt alles juist stil. Levinson denkt dat deze piekbelasting inefficiënt is, want schepen liggen langer in de haven en transporttijden zijn gestegen. Hij verwacht dat de trend van almaar grotere containerschepen voorbij is. En dat was nog voordat we wisten dat een enkele gigant het hele Suezkanaal kan blokkeren.

Het is vergelijkbaar met de teloorgang van de Airbus A380, een vliegtuig waar zoveel passagiers in konden, dat het z’n praktisch nut verloor. Luchtvaartmaatschappijen kiezen liever voor wat kleinere vliegtuigen die flexibeler inzetbaar zijn. Op abstractere manier zie je het ook in de tech-industrie: schaalvoordelen zorgen voor een paar enorme bedrijven zoals Google en Facebook, maar juist omdat ze zo groot zijn verlammen ze de markt.

Gigantisme, noemt de Belgische econoom Geert Noels dit fenomeen. Groot is goed, maar te groot is juist slecht voor ons allemaal. In zijn boek uit 2019 pleit Noels terecht voor een kleinere schaal, voor kleinere bedrijven die de economie niet klem kunnen zetten. Op de omslag van de volgende editie zou hij een een foto van de gestrande Ever Given moeten zetten.

FD

Oog om oog

Europa loopt schandalig achter met vaccineren. Dat is de schuld van de trage Europese Commissie.

Zo leek het begin dit jaar en iedereen was boos. Ik gaf voorzitter Von der Leyen op deze plaats ook een veeg uit de pan. Daar heb ik nu spijt van. Want het lijkt er sterk op dat de EU het netjes speelde en toestond dat hier geproduceerde vaccins naar het VK en de VS werden uitgevoerd, terwijl die landen omgekeerd de grenzen potdicht hielden. Europa meende dat het model van open handel en samenwerking ook tijdens de pandemie zou moeten gelden. Andere landen dachten daar anders over.

Wat te doen? De speltheorie geeft antwoord. Als iemand tijdens een spel waarin iedereen profiteert van samenwerking, toch de egoïst uithangt, dient die persoon te worden gestraft. Alleen met ‘tit-for-tat’ of oog-om-oog, krijg je ze weer in het gareel.

Pak de Britten en Amerikanen dus stevig aan. Laat ze voelen dat hun egoïstische gedrag gevolgen heeft. Even geen uitvoer meer van onze vaccins en geen overleg over brexit of handelsdeals. Dat is geen ‘vaccin-nationalisme’, maar juist het tegendeel.

FD

Hot-Pindakaas.com

Ik kocht een duur lampje bij een nieuwe webwinkel. ‘De leukste manier om geld uit te geven’, was de belofte. Dat bleek, want ik kreeg er per abuis twee opgestuurd. Nadat ik dit meldde, kreeg ik een derde in de bus. ‘Stuur geen lampen meer!’, mailde ik. Even later ontving ik nummer vier.

Die winkel heette Hot-Orange.com en zou de implosie van de dot.com-hype in 2000 niet overleven, want in die tijd speelde dit. Hot-Orange was veel hype, weinig logistiek en geen verdienmodel en paste zo perfect in de gekte van die tijd. Winst maken was voor losers, want er was altijd wel nieuw durfkapitaal. Later zouden de oprichters van CoolBlue laten zien hoe het wel moet, en die naam kozen zij niet toevallig.

Waarom deze terugblik? Vanwege het bericht van gisteren: er komen zes boodschappenbezorgers naar Nederland. Volgepompt met durfkapitaal beloven ze dat hun fietskoeriers binnen 10 minuten een pot pindakaas bij u thuisbezorgen. Of een pak koffie. Of een ui. Kan tegen winkelprijzen, beweren ze. Ja, vast. Als dit geen bewijs is dat we piek van de tweede internethype naderen, dan weet ik het niet meer.

FD