En toen ging het toch weer over de koopkracht. De ‘mediane Nederlander’ gaat er 0,1% op vooruit in 2022. Te weinig, vindt de Kamer, want het gaat toch goed met de economie? Siamese tweeling Ploumen-Klaver eist daarom een miljard extra. De dubbel-demissionaire Rutte stribbelt tegen. Hij vindt het ‘de grootst mogelijke nonsens’, want de plaatjes zeggen weinig over wat mensen echt meemaken.

Dat klopt. Een onderzoek gepubliceerd in de laatste editie van economenblad ESB laat zien dat de grote gebeurtenissen in het leven tien keer meer invloed hebben op de koopkracht dan het geneuzel in Den Haag.

Eerder riep ik in het FD het CPB en het Nibud al op tot een moratorium: een koopkrachtplaatjesloos tijdperk, waarin de politiek kan ontdekken hoe leuk het is om het over echte inhoud te hebben.

Maar zelfs als je er wél naar kijkt, is het ophef om niets. Want de 0,1% van volgend jaar volgt op 0,8% dit jaar en 2,5% koopkrachtstijging in 2020. De koopkracht ging tijdens de coronacrisis dus fors omhoog en loopt in die drie jaar keurig in pas met de economische groei. Dus wat is precies het probleem?

FD

Een minderheidskabinet? Er zijn nog opties zat voor een (krappe) meerderheid. Bijvoorbeeld met de nieuwe partij Volt. Samen met VVD, D66 en CDA geeft dat 75 zetels.

Maar Volt wil niet. Fractievoorzitter Laurens Dassen beschouwt zijn Kamerlidmaatschap blijkbaar als een soort stage. Op de website van Volt lees ik dat hij zoekt naar een ‘Projectleider Diversiteit en Inclusie’. In plaats daarvan zou Volt op zoek moeten naar een goede minister van Europese Zaken. Wil je nou iets bereiken, of alleen maar politicusje spelen?

Dan moet Jesse Klaver het maar doen. Week GroenLinks weer los van de PvdA, want die formatietactiek is duidelijk mislukt. Voor zijn achterban heeft Klaver dan wel een overtuigend argument nodig voor deze draai. Mijn idee: een groen pact met de zware industrie, waarin hij persoonlijk grote concessies van de grote CO2-uitstoters binnenhaalt. Zo wordt GroenLinks onvermijdelijk.

Daarom: laat Rutte en Kaag maar met Remkes naar de hei gaan. Klaver kan dan met de industrie in overleg om een monsterverbond te sluiten: het ‘Plan Klaver’, dat Nederland zowel groen als regeerbaar maakt

FD

Gefeliciteerd FNV! Bravo, hoera en goed gedaan. Oprechte gelukwensen voor de winst in de Uber-rechtzaak. Chauffeurs die voor dit platformbedrijf werken zijn geen zzp’ers maar werknemers, oordeelde de rechtbank. Ze vallen gewoon onder de taxi-cao.

Lees het vonnis en je snapt de rechter wel. Via de Uber-app heeft het bedrijf totale controle over de chauffeur, zijn tarieven en beschikbaarheid. Uber-chauffeurs zijn de ultieme schijnzelfstandigen en het valt te prijzen dat FNV dit aan de kaak stelt.

De uitspraak heeft mogelijk ook gevolgen voor andere platformbedrijven in de gig-economy. Maar het moet ook invloed hebben op de ongenuanceerde anti-zzp-houding van de vakbond zelf. Want blijkbaar kun je voor het tegengaan van echte schijnzelfstandigheid prima terecht bij de rechtbank. De wet biedt voldoende ruimte. De oorlog tegen de nep-zzp’er hoef je dus niet te voeren met nieuwe wetten en regels die ook alle echte zelfstandigen raken.

De Uber-uitspraak is een overwinning in de strijd tegen schijnzelfstandigen, maar ook in de strijd tegen rigide regels voor de overgrote meerderheid van oprechte zzp’ers.

FD

Trumps importtarieven op Europees staal, ze zijn alweer bijna 3,5 jaar oud. Ingevoerd met slechte argumenten (‘nationale veiligheid’), om de verkeerde reden (de handelsbalans) en op basis van beroerd advies (van warhoofd-econoom Peter Navarro). Buiten de Trump-kliek snapte niemand iets van de maatregel. Behalve in de Amerikaanse staalindustrie, natuurlijk.

Vandaar dat de nieuwe president Joe Biden direct na zijn aantreden de idiote tarieven weer schrapte. O nee, dat deed hij helemaal niet. De heffingen gelden nog steeds. Er wordt wel met de Europese Unie onderhandeld, maar, zo bleek vorige week, Biden wil de staalimport blijven belemmeren. Anders worden de vakbonden boos.

Het is een oude waarheid: invoeren van handelsbelemmeringen is veel makkelijker dan afbouwen ervan. Zo hebben de Verenigde Staten nog altijd een fors importtarief voor bestelauto’s, een overblijfsel van een handelsruzie uit 1964 over goedkope kippen. En onze baggeraars zijn niet welkom vanwege een protectionistische wet uit 1920.

Die wet geldt straks ook voor buitenlandse bouwers van offshore windmolens, heeft Biden al laten weten. Trump vertrok, het trumpisme bleef.

FD

Stel: je bent ondernemer en je hebt in 2020 NOW ontvangen, omdat tijdens de eerste coronagolf in het voorjaar de omzet even hard terugviel. Maar in de zomer liepen de zaken alweer heel aardig en je sluit het jaar af met een mooie winst. Ook 2021 loopt op rolletjes.

Terugkijkend had je de NOW niet nodig om te overleven, maar dat wist je begin 2020 natuurlijk nog niet. Wat moet je doen met het ontvangen NOW-geld? Houden, of teruggeven aan de Staat? Je hebt formeel recht op het geld, maar het voelt toch alsof je iets amoreels doet.

Ik ken ondernemers die oprecht worstelen met deze vraag en er wakker van liggen. Maar volgens mij is het antwoord heel simpel: de NOW was bedoeld om ontslagen te voorkomen. Ondernemers vroegen ondanks omzetdaling geen ontslag om bedrijfseconomische redenen aan, en in ruil daarvoor betaalde de overheid een deel van de loonsom. Dat was in het algemeen belang, want zo werd massawerkloosheid voorkomen. NOW was dus geen aalmoes of laatste reddingsboei, het was een simpele deal: geen ontslagen, dan NOW.

Terugbetalen mag natuurlijk, maar het geld houden is moreel zeer goed te verdedigen.

FD

Vindt u het moeilijk om binnen kantooruren uw werk af te krijgen? Voelt u druk om over te werken en komen daardoor privéafspraken in het gedrang? Heeft u last van stress en dreigt zelfs een burn-out, omdat u te weinig tijd heeft voor te veel werk?

Dan heb ik slecht nieuws. De vakbond wil dat u uw werk in nog minder tijd doet. Wat nu al niet past in een 38-urige werkweek, moet u dan in 30 uur zien te proppen. De CNV wil dat via de cao regelen. Want alleen met nog meer werkstress kunt u de burn-out voorblijven, denkt de vakbond.

Nederlanders hebben nu al de kortste werkweek ter wereld. Dat komt niet alleen door de deeltijdcultuur; ook de voltijdwerkweek is bijna nergens zo kort als hier. Als we die week nog korter maken, wordt het werk echt niet minder. En er komen ook echt niet opeens nieuwe werknemers bij.

Onze arbeidsmarkt is structureel krap. We moeten juist proberen verpleegkundigen, technici en andere vakmensen te verleiden om wat meer uren te werken. En uitvinden hoe we dat sociaal en maatschappelijk mogelijk maken. Maar over dat soort echte problemen nadenken, daar krijgt de vakbond alleen maar stress van.

FD

‘Robots zijn goedkoop, nooit ziek, werken 24 uur per dag, vragen nooit om loonsverhogingen, worden niet vertegenwoordigd door vakbonden en staken niet.’ Het was september 2014 en toenmalig minister van Sociale Zaken Lodewijk Asscher sprak op een congres over robotisering. Hij vervolgde: ‘Voor een aanzienlijk deel van de bestaande banen zijn zij daardoor in staat om werknemers te vervangen.’ De PvdA’er benoemde ook de voordelen van robotisering, maar wat bleef hangen was vooral zijn waarschuwing voor de ‘technologische werkloosheid’ die de robot zou veroorzaken.

De schrik zat er in en in de maanden en jaren na Asschers toespraak werd het idee van banen vernietigende robots van alle kanten besnuffeld en bestudeerd. Het Rathenau Instituut deed onderzoek. De Koninklijke Vereniging van Staatshuishoudkunde wijdde er een heel jaarcongres aan. En de FNV maakte een alarmistisch filmpje dat begon met: ‘Steeds meer mensen worden vervangen door robots. Dat leidt tot minder banen, hogere werkloosheid en minder inkomsten bij de overheid.’

Zeven jaar later is het tijd om de tussenstand op te maken. Kwam de robot? Een vrat hij al onze banen op? Om met de eerste vraag te beginnen: ja, de robot kwam, maar veel minder massaal dan velen in 2014 vreesden. Volgens cijfers van de International Federation of Robotics stonden er zeven jaar geleden bijna 8500 robots in de Nederlandse industrie. In 2019 (latere jaren zijn nog niet beschikbaar) waren dat er meer dan 14.700. Dat is een toename van 70%. Indrukwekkend, maar vergeleken met andere landen is Nederland nog altijd niet een sterk gerobotiseerd land.

De robot drong sinds 2014 wel al meer sectoren binnen. Ging het vroeger vooral om de auto-industrie, tegenwoordig investeren ook ondernemers in de voedingssector en de metaalindustrie flink in robotisering. De robot wordt telkens wat slimmer en handiger, waardoor de toepassingen toenemen. Let wel: er is geen sprake van een exponentiële toename, het gaat eerder gestaag dan snel. Robots zijn zelfs te vinden buiten de industrie (bijvoorbeeld voor inspecties op moeilijke plaatsen of in geautomatiseerde magazijnen), maar in aantallen stelt dit nog niet zoveel voor.

Meer robots, dus minder banen? Allerminst. Terwijl de robot gestaag oprukte, werd de arbeidsmarkt alleen maar krapper. En niet alleen voor jonge hoger opgeleiden, ook onder ouderen en mensen met een ‘lagere opleiding’ — de groepen die juist last zouden moeten hebben van robotisering — nam de werkloosheid af tot historisch lage niveaus.

Technologische werkloosheid is dus nog nergens te zien. Maar misschien moeten we gewoon wachten tot de gestage opmars van de robot een bepaald omslagpunt bereikt. De arbeidsproductiviteit stijgt al jaren nauwelijks meer, dus blijkbaar gaat het allemaal gewoon wat langzamer.

Dat zou een verklaring kunnen zijn. Maar ik denk eerder dat het idee van de robot die banen vreet te simplistisch is. Onderzoek laat zien dat de robot niet zozeer hele banen vervangt, maar slechts een paar routinematige taken overneemt. Ze veranderen het werk, maar vernietigen het niet. En als er al hele banen verdwijnen gaat dat in hetzelfde gestage tempo, zodat de economie tijd heeft om zich aan te passen. Mensen vinden dan elders ander werk.

Is Asschers ongelijk daarmee bewezen? Allerminst, dit is slechts een tussenstand. Mogelijk zorgt de coronacrisis wel voor een versnelling van de robotisering. Mensen zijn hoestende, besmettelijke wezens die je liever niet dicht bij elkaar op de werkvloer zet en die tijdens een pandemie niet naar hun werk mogen komen. De robot wordt niet ziek, zei Asscher al, en is dus ook niet besmettelijk. Bovendien heeft de pandemie aangetoond hoe kwetsbaar de internationale productieketens zijn. De reacties daarop — zoals het terughalen van de productie (reshoring) en strategisch industriebeleid — zouden kunnen zorgen voor meer lokale productie. Gezien de hoge lonen zullen daar dan weinig mensenhanden bij betrokken zijn.

Nee, ook dan verwacht ik geen technologische werkloosheid. De vergrijzing houdt de arbeidsmarkt krap, ook bij een snellere opmars van de robot. Mits we met goed onderwijs en omscholing zorgen dat de mensen passen bij de banen die er dan zijn. Daar hamerde Asscher in 2014 trouwens ook op, in zijn toespraak. Had ‘ie toch gelijk.

FD

Komt er een ‘solidariteitsheffing’? De Tweede Kamer vroeg er om in een motie en minister Hoekstra had er wel oren naar. Want er zouden overwinsten zijn gemaakt door bedrijven die profiteerden van de coronacrisis. Afromen dat geld!

Maar wie zijn dan al die zwarthandelaren die in oorlogstijd woekerwinsten boekten, en die we nu met een extra belasting moeten straffen? Zijn het de supermarkten die eerst met veel moeite onze hamsterwoede faciliteerden en tijdens de horecasluiting zorgden dat we konden blijven eten? Of de internetwinkels die alles op alles zetten om de thuiszitters van spullen te voorzien, en daarbij terloops noodzakelijke werkgelegenheid voor obers en afwassers creëerden? De vakantiehuisjesverhuurders die met veel extra inspanning al die extra binnenlandse toeristen huisvestten? De fietsenwinkels? De doe-het-zelfzaken? De betaaldiensten? Commerciële coronatesters?

Het Nederlandse bedrijfsleven toonde zich juist van de beste kant tijdens de crisis en voorkwam zo veel maatschappelijk leed. Een strafbelasting op ijver en improvisatietalent, wat is daar nou solidair aan?

FD

Het beste argument vóór de EU vind je in Den Haag. Daar is de formatie bezig met een treurige recordjacht. Niet alleen als het gaat om de lengte (met 164 dagen al op de derde plaats). Ook op het gebied van leegheid (het ging nog geen seconde over inhoud) en infantiliteit (‘ik wil wel met jou, maar niet met hem’) worden nieuwe dieptepunten bereikt.

Het is allemaal even kolderiek als onschuldig. De Nederlandse politici kunnen dit spelletje spelen, omdat elders in Europa wél serieus wordt gewerkt. De Europese Commissie timmert aan een nieuw klimaatbeleid, de ECB maakt zich zorgen over de oplopende inflatie en Macron, Merkel en Draghi proberen een antwoord op de crisis in Afghanistan te formuleren. Nederland, ondertussen, neemt uitgebreid de tijd om diep in de eigen navel te staren, want in Brussel en Frankfurt houdt men wel de wacht.

Misschien is het daarmee ook wel het beste argument tégen de EU. Juist door de Europese samenwerking kunnen Nederlanders ongestraft op al die malle splinterpartijtjes stemmen. En juist vanwege de volwassenen in Brussel kunnen de Haagse politici zich als kleine kinderen gedragen.

FD

De steun stopt. Vanaf 1 oktober moeten bedrijven, werknemers en zzp’ers het weer zelf zien te rooien. Pandemie of niet, NOW, TVL en Tozo gaan de la in. Laat dat een hele diepe la zijn en doe er er een groot hangslot op. Niet omdat er iets mis was met de steun – integendeel, de overheid heeft de economie ermee overeind gehouden en verdient daarvoor lof.

Maar juist omdat het steunbeleid zo succesvol was. Dat smaakt naar meer, zullen aanhangers van stevig overheidsingrijpen in de economie nu roepen. Maak van NOW een structurele regeling, zodat bedrijven na omzetdaling geen mensen hoeven te ontslaan. Geef ook na de pandemie TVL aan noodlijdende sectoren om faillissementen te voorkomen. En verplicht zzp’ers om Tozo-premie betalen, zodat ze hun eigen WW-regeling krijgen.

In het laatste SER-advies was dit geluid al te horen. Een slecht idee, want voor ‘gewone’ recessies heeft Nederland al een uitgebreid en kostbaar vangnet. En tijdens zo’n conjuncturele dip mag de werkloosheid best een tijdje oplopen, mogen bedrijven best failliet gaan en mogen zzp’ers best hun inkomen zien dalen. Misschien is dat zelfs wel gezond.

FD