Tegen alle schrijfregels in, begin ik dit artikel met een lang citaat. Hier komt het:
‘Een nieuw tijdperk van productie is begonnen, met nieuwe organisatorische principes die net zo verschillend zijn, als het industriële tijdperk verschilde van het agrarische. De combinatie van de computer en de automatische, zelfregulerende machine zal resulteren in een systeem met vrijwel oneindige productiecapaciteit, waarvoor steeds minder menselijke arbeid nodig is.
Wanneer machines de productie overnemen van de mens, zullen ze een steeds groter deel van de beschikbare middelen absorberen, terwijl de overbodige mensen afhankelijk worden van minimale sociale zekerheid.’
Dat is een buitengewoon griezelig toekomstbeeld. Maar misschien wat omslachtig omschreven. Hier een compacter citaat met dezelfde strekking:
‘Automatisering betekent dat we een nieuw economisch model nodig hebben. Een toekomst met vrijwel ongelimiteerde productie door enkelen, voor de consumptie van degenen die het zich nog kunnen veroorloven, is een recept voor economische en sociale ineenstorting.’
U snapt de boodschap. De robot komt uw baan inpikken. U wordt werkloos en arm, terwijl de eigenaar van de robotfabriek steenrijk wordt. Het tweede citaat is van Robert Reich, de voormalig minister van arbeid onder Bill Clinton. Hij schreef afgelopen woensdag een paniekerig artikel op de website van het World Economic Forum.
Het eerste citaat is van iets eerdere datum. Het komt uit een open brief die 35 vooraanstaande Amerikaanse wetenschappers, journalisten en vakbondsleiders aan de Amerikaanse president stuurden. De naam van die president was Lyndon B. Jonson. Het jaar was 1964.
Sindsdien is er een halve eeuw verstreken, waarin de technologie zich nog fabelachtig sneller ontwikkelde dan de 35 prominenten zich ooit hadden kunnen voorstellen. Maar de mens werd niet overbodig. De technologische vooruitgang vernietigde banen, maar gaf er nieuwe, beter betalende banen voor terug. De werkloosheid steeg niet. De welvaart wel.
Toch maken we ons anno 2015 weer zorgen over de combinatie van computer en machine. Angst voor technologische vooruitgang is blijkbaar een menselijk oerinstinct. Het simpele beeld van banen stelende robots sluit goed aan bij onze primitieve angsten, terwijl het tegendeel moeilijk te bewijzen is.
Twee economen deden onlangs een moedige poging. Georg Graetz van de Universiteit van Uppsala en Guy Michaels van London School of Economics, verzamelden cijfers over robotisering, productiviteit en banen voor zeventien landen en veertien sectoren. Hun dataset beschrijft de ontwikkelingen tussen 1993 en 2007 en heeft alleen betrekking op robots in de industrie.
In Nederland schiet het met de opkomst van de robot overigens nauwelijks op. De onderzoekers definiëren de ‘robotdichtheid’ van een land als het aantal industriële robots per miljoen gewerkte uren. In Nederland kwam die verhouding in 2007 uit op 0,79. Er zijn weinig landen die lager scoren. Spanje staat op 1,6. In Duitsland is de verhouding zelfs 4,4.
Dat komt mede door de auto-industrie in deze landen. Nergens is de robotdichtheid zo hoog als in die sector, blijkt uit de gegevens van Graetz en Michaels. De metaalindustrie is een goede tweede.
Gingen in die landen en in die sectoren dan ook veel banen verloren? Welnee, is het duidelijke antwoord van de onderzoekers. Zij vinden geen relatie tussen robotdichtheid en het aantal gewerkte uren. Er is wel een duidelijke relatie met economische groei. Meer robots leidt tot meer welvaart. Zonder de toegenomen robotisering zouden we sinds 1993 jaarlijks gemiddeld 0,36%-punt aan economische groei zijn misgelopen. Een tiende van de economische groei in die periode is te danken aan de robot.
Zijn er dan geen verliezers? Misschien toch wel. De onderzoekers vinden geen harde bewijzen, maar wel aanwijzingen dat de werkgelegenheid voor laagopgeleide werknemers wel te lijden heeft gehad onder de opkomst van de robot. Dat verlies wordt goedgemaakt door nieuwe banen voor hoger opgeleiden. Scholing en bijscholing zijn dus essentieel om de negatieve kanten van de technologische vooruitgang te bestrijden. Maar dat is niets nieuws en zeker geen reden voor paniek.
(Dit artikel verscheen eerder in het Financieele Dagblad)