(het Financieele Dagblad, 18-6-2014)

Is Elon Musk de hipste ondernemer van dit moment? Het lijkt er wel op. Musk voelt de tijdgeest niet aan, hij ís de tijdgeest. Vorige week was het weer raak toen de 42-jarige ondernemer, miljardair en ceo van elektrische autoproducent Tesla, zijn patenten op straat gooide.

 Musk schreef op zijn blog dat iedereen die in goed vertrouwen technologie van Tesla gebruikt voortaan geen advocaat meer achter zich aan krijgt. Hij hoopt dat zo de ontwikkeling van de elektrische auto in een stroomversnelling komt. Patenten geven geen bescherming tegen concurrenten, meent Musk. Een patent is weinig anders dan een lot in een juridische loterij. Iets waar een gewiekste advocaat misschien nog eens een slaatje uit kan slaan.

Wie de concurrentie wil verslaan, moet de beste en slimste ingenieurs aantrekken, en die voelen zich prettig in een ‘open-source’ bedrijf, waar kennis wordt gedeeld, zoals Tesla vanaf nu is. Weg met het patent, leve open innovatie en samenwerking!

Hoe 2014 wil je het hebben? Luister naar Musk en je hipsterbaard begint spontaan te groeien.

Maar eigenlijk is het ook best ouderwets. De strijd tegen het patent is al anderhalve eeuw oud, en werd in 1869 zelfs al eens gewonnen. In dat jaar besloot het liberale kabinet Van Bosse-Fock de Nederlandse Octrooiwet buiten werking te stellen. De Tweede en Eerste Kamer stemden daar met grote meerderheid mee in. ‘Het octrooi bevordert noch de ware belangen van de Nijverheid, noch het algemeen belang’, schreef de regering in het Staatsblad.

Ook andere Europese landen overwogen, in deze bloeitijd van het liberalisme, om het octrooi radicaal af te schaffen, maar gingen uiteindelijk niet verder dan wetshervorming. De argumenten van de tegenstanders waren in de 19de eeuw verrassend gelijk aan die van nu. Octrooien zijn duur, overbodig, belemmeren vrijhandel en remmen concurrentie en technologische vooruitgang.

Was Nederland beter af zonder Octrooiwet? De resultaten zijn gemengd. Aan de ene kant vestigden zich hier direct veel gloeilampfabrikanten, die zo handig het Edison-monopolie konden omzeilen. Enkele daarvan werden later door Philips overgenomen, en in Eindhoven eten ze er nog altijd goed van.

Maar uit historisch onderzoek blijkt dat terwijl het aantal uitvindingen in de Nederlandse voedingsindustrie flink steeg, er in de textielindustrie juist minder uitvindingen werden gedaan. Innovaties in de instrumentenbouw bleven voor en na de afschaffing van het octrooi gelijk. Er is, kortom, geen eenduidige conclusie te trekken.

Onder druk vanuit buiten- en binnenland voerde Nederland in 1910 weer een nieuwe Octrooiwet in. We zijn nu weer een eeuw verder en de 19de-eeuwse discussie is weer helemaal levend.

Ik hoop op een nieuwe octrooiloze periode en klap voor Elon Musk. Hoe zou mij zo’n hipsterbaard staan?