Zolang als het Centraal Planbureau (CPB) verkiezingsprogramma’s doorrekent, is er gemopper in Den Haag. Maar dit jaar klinkt het gebrom en geklaag luider dan ooit tevoren. CDA, PvdA en D66 twijfelen voor de komende Tweede Kamerverkiezingen in 2017 hardop over hun deelname aan deze uniek Nederlandse traditie. En ook SP, GroenLinks en de SGP weten nog niet of ze meedoen, zo meldde deze krant onlangs.
Nou heb ik zelf ook altijd een dubbel gevoel gehad bij de doorrekeningen. Om te voorkomen dat partijen beloond worden voor spilzucht, rekent het CPB naast de kortetermijneffecten ook de gevolgen van de verkiezingsplannen op lange termijn uit. Het gevolg van deze logische keuze is dat politici elkaar tijdens de campagne om de oren slaan met cijfers over de banengroei in 2040. Dat levert vaak onzindiscussies op.
Het CPB eist precisie
Aan de andere kant zorgt de doorrekening wel voor discipline bij de opstellers van de programma’s. De politieke partij die de belastingen verlaagt, de uitgaven verhoogt en toch beweert dat het begrotingstekort daalt, wordt in Nederland door het CPB genadeloos ontmaskerd. Bovendien worden partijen gedwongen om hun plannen precies te formuleren. Met ‘we gaan de zorgkosten verlagen’ kom je bij het Planbureau niet ver. Hoeveel lager dan? Met welke maatregelen precies? Wanneer en voor wie? Het CPB eist precisie. Wie echt wil weten wat politieke partijen van plan zijn, kan daarom vaak beter de doorrekening lezen, dan het verkiezingsprogramma zelf.
Ik zou het daarom zonde vinden als de programma’s voor 2017 niet meer zouden worden doorgerekend — op wat voor manier dan ook. Gelukkig is de kans groot dat de partijen uiteindelijk toch meedoen. Allereerst omdat ze tijdens de campagne anders telkens om hun oren krijgen dat ze hun plannen niet eens durfden te laten doorrekenen. Maar ook omdat er dit keer veel te winnen is bij een doorrekening. Het geld klotst de komende jaren namelijk tegen de plinten.
Voor elk wat wils
Dat blijkt in elk geval uit de nieuwe economische voorspelling voor de komende kabinetsperiode, die het CPB afgelopen week uitbracht. Deze raming kun je zien als de nulmeting voor de verkiezingen: hoe zou de economie zich ontwikkelen bij ongewijzigd beleid? Het is belangrijke input voor de opstellers van de verkiezingsprogramma’s, want er blijkt onder andere uit hoeveel ruimte er is voor extra uitgaven en lastenverlichting.
Die ruimte blijkt ditmaal behoorlijk groot. Na jaren van bezuinigingen en lastenverzwaringen is de rijksbegroting zeer gezond. Zo gezond zelfs dat Nederland in 2021 aan alle Europese begrotingsregels voldoet. Het begrotingstekort slaat om in een overschot en de staatsschuld daalt tot onder de 60% van het bbp. Ook andere regels over bijvoorbeeld het structurele tekort en de groei van de overheidsuitgaven worden niet geschonden. Dat geeft linkse partijen de financiële ruimte om met plannen voor minder inkomensongelijkheid te komen, terwijl rechts stevige lastenverlichting kan beloven. Voor elk wat wils.
€27 mrd extra uitgeven
Hoeveel geld is er precies voor dit soort hobby’s? Dat is moeilijk exact te zeggen; het is maar aan welke begrotingsregels je wilt blijven voldoen. Ik doe toch een poging. Het structurele tekort mag in 2021 officieel niet hoger dan 0,5% van het bbp liggen. Volgens het CPB komt het uit op 0,1% overschot. Dat geeft 0,6% ruimte, of omgerekend zo’n €5 miljard voor nieuw beleid.
Dat klinkt leuk, maar is nog niet fantastisch. Als we uitgaan van de maximaal toegestane toename van de collectieve uitgaven (0,9% per jaar), mag de overheid in 2021 maar liefst €24 miljard extra uitgeven. Dat klinkt al beter. Daarbij loopt het tekort wel op, maar blijft nog onder de maximale 3%. Om dat percentage te halen, mag er zelfs €27 miljard extra worden uitgegeven. Brussel wordt dan natuurlijk wel onrustig, maar een boete riskeert Nederland nog niet.
De snoeppot staat open bij het CPB. De miljarden liggen klaar. Knappe politicus die dat kan negeren. Nee, die doorrekeningen komen er ook deze verkiezingen wel weer.