Kipfilet wordt binnenkort goedkoper. Na jaren van gestage stijging gaat de prijs van pluimvee eindelijk weer omlaag. Deze zomer leggen we extra goedkope drumsticks op de barbecue. Hoe ik dat zo zeker weet? Dat zit zo: in 2005 daalde het aantal faillissementen in Nederland snel en ik heb grafisch bewijs dat de pluimveeprijs met tien jaar vertraging de ontwikkeling van de faillissementen volgt.

Oké, even pauze. Dit klinkt wel erg onzinnig. De prijs van een kip heeft toch niets te maken met failliete bedrijven een decennium geleden?

Natuurlijk niet. Ik ga echter toch ‘bewijzen’ dat er een duidelijke verband is. Maar eerst moeten we het hebben over een bijzondere grafiek die afgelopen week op sociale media voor rumoer zorgde.

Slim gedaan
De grafiek is hieronder te zien. We zien twee lijnen die elkaar onmiskenbaar volgen. De ene lijn geeft de Duitse tienjaarsrente weer, de andere de tienjaarsrente van Japan. De boodschap: kwantitatieve verruiming door de centrale bank zorgt voor volatiliteit op de kapitaalmarkt. De onverwachte sterke rentestijging die we de afgelopen weken in Europa hebben gezien, is een tijdelijk verschijnsel. Kijk maar naar Japan, daar ging de rente na een opleving uiteindelijk toch weer omlaag. De grafiek is bijzonder overtuigend. Die Duitse rente zal binnenkort weer dalen, het kan bijna niet anders.

Maar de correlatie is een leugen. De grafiek is gemanipuleerd. Allereerst omdat elke variabele een eigen verticale as heeft. De Duitse rente staat op de linker as, de Japanse rente op de rechter as. Die laatste as begint niet bij nul en gaat langzamer omhoog dan de linker as. Dat heeft de grafiekenmaker slim gedaan. Met twee assen kun je een steile en vlakke lijn toch netjes op elkaar krijgen.

Figuurlijke trucs
Ook de horizontale as is verschillend voor beide lijnen. De Duitse rente begint in januari 2015, die van Japan start twee jaar eerder. Door op die as slim te kiezen kun je altijd minstens één keer omslagpunten precies op elkaar krijgen. Dat de lijnen in de grafiek elkaar lijken te volgen, komt dus door de keuze van de assen. Of beleggers in Duitse obligaties iets kunnen leren van de Japanse ervaringen, valt uit de grafiek niet te concluderen.

Toch zie je dit soort grafieken vaak. Sinds het uitbreken van de kredietcrisis is het een sport geworden om overeenkomsten met eerdere crises te vinden. Men legt recente grafieken op die uit de jaren dertig, vergelijkt het baanverlies met eerdere recessie en ontdekt opvallende overeenkomsten tussen beursindices in verschillende perioden. Soms gaat dat goed, maar vaak worden er trucs gebruikt om verbanden te suggereren die er niet zijn.

Daarom wordt er in de economische wetenschap ook nauwelijks gebruik gemaakt van grafieken om verbanden aan te tonen. Economen openen liever hun econometrische gereedschapskist. Dat leidt tot voor leken vaak onbegrijpelijke tabellen met coëfficiënten en testresultaten, die veel minder spectaculair ogen dan twee lijnen die elkaar volgen. Maar grafieken zijn bedrieglijk.

Willekeurig klikkend
Om dat te illustreren nog even terug naar die pluimveeprijzen en faillissementen. Ik heb deze twee variabelen volkomen toevallig uitgezocht: het waren de eerste twee cijferreeksen die ik willekeurig klikkend op de website van het CBS tegenkwam.

Wanneer je de prijsindex voor pluimvee en de index voor het aantal faillissementen in een grafiek met een enkele y-as weergeeft, is geen enkel verband zichtbaar. Pluimveeprijzen zijn relatief stabiel terwijl het aantal faillissementen flink op en neer gaat.

Op zoek naar een verband, bereken ik voor beide reeksen een voortschrijdend gemiddelde, zodat de pieken en dalen wat minder worden. Pluimveeprijzen en faillissementen krijgen ieder een eigen verticale as, waarvan de rechter niet bij nul begint.

Vervolgens is het een kwestie van net zo lang schuiven met de horizontale as, om een mooie match te vinden. Dat blijkt niet moeilijk. Vertraag het aantal faillissementen met tien jaar en het is duidelijk: de prijs van kippenvlees gaat binnenkort flink dalen. Ik steek de barbecue vast aan.