Let op de demografie en je ziet het: er komt inflatie aan en de rente zal weer stijgen

Een paar belangrijke gebeurtenissen van de laatste driekwart eeuw: de babyboom van na de oorlog, de val van de Muur in 1990, de toetreding van China tot de Wereldhandelsorganisatie eind 2001. Wat hebben deze schijnbaar willekeurige zaken met elkaar te maken? Ze zorgden voor een periode van opmerkelijk lage inflatie en lage rente. En belangrijker nog: hun effect op de economie begint langzamerhand uit te werken. De economische toekomst zal er daardoor heel anders uitzien dan het verleden.

Dat is althans de stelling van Charles Goodhart en Manoj Pradhan in hun boek The Great Demographic Reversal. Ja, ik weet het, dit is niet de boekenrubriek, maar ik denk dat hun these belangrijk genoeg is om hier te bespreken. De auteurs – Goodhart is een even gerenommeerde als eigenwijze monetair econoom, Pradan is een zelfstandig werkende, oud-Morgan Stanley-econoom – nemen duidelijk stelling tegen de geldende consensus onder economen en analisten en doen dat op een overtuigende manier.

Wie de economische trends van de afgelopen decennia wil begrijpen, moet vooral letten op het arbeidsaanbod. De snelle toename van de inzetbare beroepsbevolking is de verklaring voor veel trends. Eerst waren het de babyboomers die zich massaal meldden op de arbeidsmarkt van de geïndustrialiseerde landen en zorgden voor economische groei. Net toen die toestroom over z’n piek was, gingen de arbeidsmarkten van Oost- en Midden-Europa open. Globalisering gaf de groei nieuwe lucht. China ontwikkelde zich tot de fabriek van de wereld, wat de facto betekende dat honderden miljoenen goedkope arbeidskrachten de wereldmarkt op kwamen.

Het gevolg van deze schokken? De economische groei werd niet gesmoord in arbeidskrapte. Lonen schoten niet omhoog, de inflatie bleef opmerkelijk laag. Dat gaf centrale banken de mogelijkheid om de voet van de rem te halen. Samen met de grote toename van de besparingen (alle babyboomers probeerden hun pensioen veilig te stellen), zorgde dit voor de extreem lage rentestanden van dit moment.

Hoe ziet de toekomst er uit? De meeste economen en analisten denken: meer van hetzelfde. Er is geen inflatie in zicht en de rente blijft nog heel lang laag. Maar waarom zou alles hetzelfde blijven, als de onderliggende demografische trends juist compleet gaan veranderen?

We zitten nu midden in de omslag van veel naar weinig arbeidsaanbod. De babyboomers gaan met pensioen, zowel in het Westen als in het Oosten. De beroepsbevolking groeit steeds minder snel en zal later deze eeuw in grote delen van de wereld gaan krimpen. De opening van China en Oost-Europa was een eenmalige gebeurtenis. Zo’n aanbodschok krijgen we niet nog eens. Globalisering is op z’n retour. Werknemers worden dus schaars en lonen zullen stijgen. Juist omdat de toekomstige gepensioneerden zoveel gespaard hebben, zal het moeilijk worden om al die producten en diensten die ze straks willen consumeren, ook echt te produceren. Prijsstijgingen en dus hogere inflatie lijken onvermijdelijk. Centrale banken zullen daarop reageren met hogere rentestanden, zowel in nominale als in reële termen. Het tijdperk van eeuwig dalende rentes loopt ten einde. Wie nu nog gokt op ‘low-for-longer’ (en dat is bijna iedereen), gaat straks nat.

Of beter: gaat misschien nat. Want misschien voorkomt snelle automatisering en robotisering dat er nijpende arbeidsschaarste ontstaat. En waarom zouden Afrikaanse landen niet voor een nieuwe positieve aanbodschok kunnen zorgen? De demografische ontwikkeling op dat continent is heel anders en de beroepsbevolking blijft nog tot diep in de eeuw toenemen.

Automatisering nemen we mee, luidt de verdediging van Goodhart en Pradan. Zonder die trend zouden de geschetste problemen nog veel groter zijn. En Afrika is te versplinterd en wordt te slecht bestuurd om een tweede China te kunnen zijn, denken ze. Dat laatste lijkt me wel een beetje kort door de bocht. Zodra investeringen en handel op gang komen, kan er veel veranderen, ook in Afrikaanse landen.

Dat levert in elk geval nog een bijzonder inzicht op: al die analisten en economen die denken dat de rente nog heel lang laag blijft, speculeren zonder het te weten op een economische renaissance van het Afrikaanse continent.

(FD)