Ik zou deze hele column kunnen vullen met dit soort lovende teksten uit het buitenland. In 1997 was Nederland de hipste economie, en wilde iedereen zien hoe de combinatie van marktwerking en sociaal overleg tot zulke fantastische resultaten had geleid.
Begin deze eeuw schreef ik een boek over deze periode van economische voorspoed. Afgelopen weekend, na het droeve nieuws van het overlijden van oud-premier Wim Kok – die mij zo geduldig had geholpen bij het schrijven ervan – bladerde ik dat weer eens door. En wat ik niet had verwacht: ik voelde nu dezelfde verrukte verbazing over de Nederlandse succeseconomie als de buitenlandse pers indertijd. Vooral de prestaties van het eerste paarse kabinet (1994-1998) zijn buitengewoon te noemen. Men voerde ingrijpende hervormingen door en bracht streng de staatsfinanciën op orde, zonder dat dit leidde tot ruzie met de polder. Sterker: de sociale partners werkten er eendrachtig aan mee.
Kom daar anno 2018 maar eens om. Iedere hervormingspoging (arbeidsmarkt, pensioen, energie) loopt al snel vast in de zuigende klei van de polder.
Waarom lukte het in de jaren negentig wel? Allereerst door Kok zelf, die als oud-vakbondsleider en medeopsteller van het Akkoord van Wassenaar het vertrouwen van zowel werknemers als werkgevers had. Maar ook door het bijzondere evenwicht in zijn eerste paarse kabinet, met Gerrit Zalm als strenge schatkistbewaarder, Ad Melkert als pleitbezorger van het SER-overleg en Hans Wijers als de man met de nieuwe ideeën over marktwerking en sociaal beleid. Het was Wijers die de ministersploeg uitlegde dat te veel sociale bescherming voor ‘insiders’ (lees: werknemers met een vaste baan) op de arbeidsmarkt, het voor ‘outsiders’ (mensen zonder werk) moeilijker maakt om mee te doen. Hervorming van sociale zekerheid en arbeidsmarkt, die ten koste gaat van de rechten van insiders, kan dus toch sociaal zijn, omdat de outsiders er meer dan evenredig van profiteren.
Tijdens Paars 1 bevond Nederland zich even in de unieke situatie dat zowel politiek als polder inzag dat stevig hervormen ook sociaal kan zijn. Dat inzicht leidde tot modernisering van onze economie en luidde een periode in van bovengemiddelde welvaarts- en banengroei waar de buitenlandse pers terecht jubelstukken over schreef.