Nog geen halfjaar was hij minister van financiën van Griekenland; van eind januari tot begin juli 2015. Maar in die tijd bedacht econoom Yanis Varoufakis meer radicale plannetjes dan elke andere minister tijdens een hele loopbaan. Het opmerkelijkste idee hield Varoufakis lang geheim. Dat was zijn ‘plan B’, waarover hij pas na zijn gedwongen aftreden zou vertellen.
Wat hield plan B in? Het was de introductie van een tweede valuta, buiten de Europese Centrale Bank (ECB) om. Salaris van ambtenaren zou deels worden betaald met zelf gedrukt waardepapier, kortlopende overheidsschuld, gekoppeld aan de euro. Dit papier zou dan kunnen fungeren als een betaalmiddel naast de euro. Mocht Griekenland uit de euro stappen, of eruit worden gezet, dan was het nieuwe betaalmiddel de facto de nieuwe drachme.
Slim bedacht, maar ook nogal riskant. Berichten dat Griekenland zich actief voorbereidde op een ‘grexit’ zouden in 2015 het vuur op de financiële markten verder hebben opgestookt. Bovendien zouden de Duitsers gedacht kunnen hebben: ga dan maar! Uiteindelijk durfde de Griekse premier Tsipras de confrontatie met Europa toch niet aan en hij stuurde Varoufakis de laan uit. Met hem verdween plan B.
Maar misschien toch niet helemaal. Want anno 2018 lijken de Italianen wel wat te voelen voor hun eigen plan B. De coalitiebesprekingen tussen Lega en de Vijfsterrenbeweging zijn deze week echt begonnen en volgens de Italiaanse pers is er nu al overeenstemming om serieus te gaan studeren op plan B: een eigen munt, op basis van overheidsschuld, die parallel aan de euro kan circuleren.
Bot
De werknaam van de nieuwe munt luidt: minibot. De uitgang ‘bot’ komt van de afkorting voor Italiaans schatkistpapier: Buoni Ordinari del Tesoro. Een minibot is dus een piepklein stukje staatsschuld, bijvoorbeeld ter waarde van een euro, dat kan dienen als een tweede binnenlands betaalmiddel. De Italiaanse overheid kan zo de onafhankelijke en min of meer buitenlandse ECB omzeilen. Italië krijgt weer controle over een eigen geldpers. Men kan weer geld uitgeven, de economie gaat weer draaien en de bijkans eeuwigdurende Italiaanse crisis is voorbij.
Want terwijl de meeste eurolanden de crisisjaren inmiddels achter zich hebben gelaten, zitten de Italianen nog vol in crisismodus. Italië is Griekenland in slow motion. Het bruto binnenlands product (bbp) ligt nog altijd onder het niveau van 2008. Het eurogebied als geheel zit daar alweer ruim 8% boven. De Italiaanse werkloosheid daalt wel iets, maar ook dat gaat veel langzamer dan in de rest van het eurogebied. En de enorme Italiaanse staatsschuld (ruim 130% bbp) wil ook maar niet dalen. Alleen de lange rente is de afgelopen jaren netjes omlaag gegaan, en ligt nu zo rond de 2%. Maar dat is niet aan de Italiaanse politiek te danken, maar aan de Italiaanse president van de ECB.
Is plan B een goed idee voor dit land? Nou, ik zou er nog een nachtje over slapen. Allereerst is er in Italië geen gebrek aan geld als betaalmiddel. De euro vervult die rol prima, en – anders dan bij de Grieken in 2015 – is er geen acuut gevaar dat de ECB de Italiaanse banken verbiedt euro’s te produceren.
In principe zou de minibot wel kunnen zorgen voor een verbetering van de concurrentiepositie, als Italiaanse lonen deels in de nieuwe munt worden uitbetaald. Maar dan moet de minibot wel worden losgekoppeld van de euro en dat is levensgevaarlijk.
Want wat zullen Italiaanse spaarders en buitenlandse obligatiehouders denken als er in Italië een tweede munt, los van de euro, wordt gebruikt? Toch zeker dat er een gerede kans is dat ze hun geld uiteindelijk niet in euro’s, maar in minibots terugkrijgen. Invoeren van de minibot is zoveel als op de financiële markten schreeuwen: misschien stappen we wel uit de euro! De eurocrisis is dan meteen weer helemaal terug, inclusief stijgende rentes en besmettingsgevaar. Zelfs Varoufakis begreep dat je dit soort radicale plannen geheim moet houden.