Er zijn rovers in het land. Ze dragen geen donkere hoody’s, maar strakke pakken. Argeloos verpleegkundig personeel is hun gedroomde buit.
Om die buit in hun klauwen te krijgen zijn de rovers bereid ver te gaan. Zo bieden ze een hoger loon om de verpleegkundigen te lokken. En ze zetten het wapen van de boven-cao-afspraak in. Dat zijn geniepige cadeautjes die niet voor iedereen gelden. Hun rooftochten zorgen zo voor onrust, onzekerheid en ongelijkheid.
Gelukkig is er een nieuwe sheriff in de stad: Jos Aartsen, bestuursvoorzitter van het Universitair Medisch Centrum Groningen. In zijn nieuwjaarsrede stelde hij dat ziekenhuizen worden leeggeroofd door de verpleeghuizen. Het kabinet trekt ruim €2 mrd uit voor twintigduizend medewerkers in de verpleeghuizen. Het gevolg is een ‘leegroof’ van thuiszorg en ziekenhuizen. Aartsen heeft door het tekort aan deskundig personeel al bedden op de intensive care moeten sluiten.
De ziekenhuisdirecteur krijgt bijval van Hans Buijing, directeur van branchevereniging Thuiszorg Nederland. Er moet worden voorkomen dat ‘personeel de koopkracht in de zorgsector volgt’, zegt hij in Trouw. Met andere woorden: verpleegkundigen moeten niet daar gaan werken waar ze het meest kunnen verdienen. (Blendle)
U zult begrijpen dat een econoom hier een beetje van schrikt. Verpleegkundigen zouden niet gelokt mogen worden met hoger loon en wie betere arbeidsvoorwaarden biedt, is een rover. Nu begrijp ik best dat we de wetten van de markt niet zomaar moeten toepassen op de gezondheidszorg. Deze sector wordt terecht zwaar gereguleerd en hangt dus per definitie van budgetten en bureaucratie aan elkaar. In zo’n wereld kan het toepassen van het prijsmechanisme ongewenste neveneffecten hebben.
Maar met hun pleidooi tegen loonconcurrentie schieten de zorgbestuurders zichzelf toch echt in de voet. En ons ook. Nederland staat voor een grote opdracht: de bevolking vergrijst, en er is veel meer personeel in de zorgsector nodig. Volgens ramingen van het Centraal Planbureau heeft de sector ieder jaar tussen de 20.000 en 40.000 extra werknemers nodig. De komende decennia zal het aantal banen in de zorg stijgen met grofweg een miljoen.
Dat wordt een flinke klus, maar het is zeker niet onmogelijk. Als jonge mensen er vaker voor kiezen om in de zorg te gaan werken, als vanuit andere sectoren zijinstromers worden aangetrokken en – belangrijk – als werkgevers zich inspannen om extra personeel aan zich te binden, dan moet het lukken. Dat zijn in elk geval de drie belangrijke mechanismen die het CPB in een studie uit 2013 noemt. Voor alle drie geldt: het loon zal een flink deel van het werk moeten doen. Betere arbeidsvoorwaarden zijn – naast goede opleidingen – essentieel om de zorg vergrijzingsproof te maken. Daarvoor hoeven ziekenhuizen en verpleeghuizen echt niet direct de hoofdprijs te gaan bieden. Kleine veranderingen van de relatieve lonen zijn op een goedwerkende arbeidsmarkt vaak al voldoende signaal.
Dat blijkt uit het recente verleden, want de stijgende zorgvraag is natuurlijk al een aantal jaren aan de gang. Zo is de werkgelegenheid in de gezondheidszorg de afgelopen twintig jaar met zo’n 65% gestegen (gemeten in totaal gewerkte uren). In de sector ‘Verzorging en welzijn’, waar de verpleging onder valt, was de toename 46%. In dezelfde periode groeide de totale werkgelegenheid (in uren) in Nederland als geheel met slechts 19%.
Al die nieuwe zorgbanen werden vervuld met een geringe relatieve loonstijging. De nominale beloning per gewerkt uur steeg in de gezondheidszorg sinds 1995 met 91%. Dat is wel iets, maar niet véél meer dan de 74% voor Nederland als geheel. Voor Verzorging en welzijn (81%) was het verschil nog kleiner. Kleine prikkels kunnen grote gevolgen hebben.
Om in de toekomst genoeg handen aan de bedden te hebben is in de zorg dus een bescheiden maar gestage loonstijging ten opzichte van die in andere sectoren nodig. Die komt er alleen als zorginstellingen elkaar onderling opjutten. Jagen op elkaars personeel is dus geen roverij, maar precies wat de zorg nodig heeft.