Om in deze tijd je rapport een beetje te laten landen, moet je veel kabaal maken. Dat hebben Hans Borstlap en zijn commissieleden goed begrepen. Daarom werden er donderdag grote woorden gesproken bij de aanbieding van hun arbeidsmarktrapport.
Borstlap is ‘geschrokken van wat hij aantrof’. Er dreigt ‘welvaartverlies voor allen’. En niets doen is ‘geen optie’. Nergens in Europa heeft het flexwerk zo’n vlucht genomen. We zijn de uitzondering. Vandaar dat de Nederlandse arbeidsmarkt helemaal op de schop moet.
Nu zal ik de eerste zijn om toe te geven dat het beter kan. Flex is te flex en vast te vast. Wie goed kan onderhandelen krijgt alle zekerheden – terwijl hij of zij die juist niet nodig heeft. Wie zwak staat moet flexibiliteit leveren en heeft karige arbeidsvoorwaarden. Maar grote woorden vergen groot bewijs en daar schort het soms aan in het rapport. Waarom is flexwerk een bedreiging voor onze welvaart? Omdat flexwerkers zwaarder werk doen en minder verdienen, schrijft men. Het zal statistisch kloppen, maar de causaliteit wordt niet aangetoond. Wie zegt dat hetzelfde werk in een vast contract licht zou zijn en goed betaald? Het is niet uitgezocht.
Eerste kind
Dan de stellige bewering dat door flexwerk jonge mensen later een huis kopen en kinderen krijgen. Er wordt verwezen naar onderzoek van het CBS, maar daarin wordt een oorzakelijk verband met flexwerk niet gelegd. Misschien zijn het wel twee onafhankelijke trends. Nederland heeft uitzonderlijk veel flexwerk, maar de leeftijd waarop een vrouw het eerste kind krijgt gaat hier juist langzamer omhoog dan elders in Europa. Bij ons is die leeftijd de afgelopen twintig jaar gestegen met 1,3 jaar. Ik heb geen EU-land kunnen vinden met een geringere toename. En dan zou bij ons het later krijgen van een kind juist komen door het vele flexwerk? Het lijkt me sterk.
Onze welvaart wordt ook bedreigd omdat zzp’ers minder productief zijn. Men schrijft stellig: ‘De groei van het aantal zelfstandigen heeft een negatieve impact gehad op de groei van arbeidsproductiviteit op macroniveau.’ Als bron wordt verwezen naar een CPB-onderzoek uit 2017, maar daarin is die conclusie niet te vinden. Een speciaal voor Borstlap geschreven Oeso-rapport maakt de link met het macroniveau ook niet. Eén hoofdstuk heet zelfs: ‘There is little correlation between macro measures of non-standard work and productivity growth‘. Bovendien: lage productiviteitsgroei zie je in Europa overal, terwijl Nederland met de zzp-trend juist een uitzondering is.
Ik zou nog wel even door kunnen mopperen, maar maak liever nog een ander punt.
Stel dat u de luchtvervuiling op de Amsterdamse ring wilt bestrijden. U voert een slimme belasting in op vieze diesels en een subsidie voor elektrische auto’s. Slim toch? Maar daarna laat u grote betonblokken op de snelweg plaatsen, zodat er geen auto meer kan rijden. Effectief, maar niet erg slim natuurlijk.
Het rapport staat vol met dit soort dubbele maatregelen: de ene slim, de ander nogal dom. Zzp’ers betalen veel minder belasting dan werknemers. Als dat zo is (wat ik betwijfel, het is niet echt uitgezocht) dan is de slimme oplossing: schaf de speciale aftrekposten af. Dat zou de zaak moeten glad trekken. Maar daarnaast plaats Borstlap ook enorme betonblokken: zzp-regels worden veel strenger en de bewijslast wordt omgedraaid.
Er is te veel flexwerk vindt de commissie en stelt voor de lonen voor flexwerkers te verhogen. Een subtiele manier om flexwerk af te remmen. Maar vervolgens komt ook de botte bijl: de meeste flexconstructies worden verboden.
Werknemers zijn niet wendbaar genoeg voor onze veranderende economie, schrijft Borstlap terecht. Logisch voorstel: meer geld voor opleidingen, en educatie wordt minder vrijblijvend. Zo kunnen werknemers, als technologische vooruitgang of concurrentieverhoudingen dat nodig maken, soepel van het ene bedrijf naar het andere hoppen. Maar dat laatste wil Borstlap juist niet. Jobhoppen moet worden afgeremd en wendbaarheid moet voortaan binnen het bedrijf worden gevonden.
De politiek moet niet gaan shoppen in het rapport, was deze week de teneur. Maar ik denk dat cherrypicking dit keer juist noodzakelijk is. Kies voor de slimme oplossingen, maar negeer de botte bijl.