Het was de nachtmerrie van Wim Duisenberg. En van zijn opvolger Fons van der Stee. Onno Ruding lag er ’s nachts wakker van en Wim Kok had er akelige dromen over. Gerrit Zalm werd zwetend wakker en Hans Hoogervorst kon er niet van inslapen.
Wouter Bos en Jan Kees de Jager worden nu nog steeds regelmatig gillend wakker. Het idee dat de gaskraan in Groningen misschien ooit dicht zou moeten hield generaties ministers van Financiën uit de slaap. De gasopbrengsten vormden decennialang de basis van de Nederlandse Rijksbegroting.
En Jeroen Dijsselbloem, de huidige (demissionaire) minister van Financiën? Die draait zich nog eens lekker om. Ja, de gaskraan ging de afgelopen jaren dicht . En ja, dat kostte de overheid miljarden. Maar nee, echt wakker lag Dijsselbloem daar niet van.
De Nederlandse begroting bleek de afgelopen jaren verrassend goed bestand tegen tegenvallers uit Slochteren. Ondanks wegvallende gasbaten, sloeg het begrotingstekort om in een overschot. Dankzij de snel herstellende economie waren de tegenvallende gasinkomsten makkelijk weg te strepen tegen de constante stroom aan meevallers.
Maar het gasbesluit van het kabinet drukt natuurlijk niet alleen op de huidige begroting. Ook volgende kabinetten krijgen er mee te maken. We pompen de komende jaren veel minder op en dat raakt de cashflow van alle opvolgers van Dijsselbloem.
Om te weten hoe hard die klap in totaal aankomt, zou je eigenlijk de huidige contante waarde van alle toekomstige gasbaten moeten berekenen, en die moeten vergelijken met de tijd dat de gaskraan nog wijd openstond. En dat is precies wat het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft gedaan.
De berekening is onderdeel van de jaarlijkse opstelling van de Overheidsbalans. Dit is een overzicht van alle bezittingen en schulden van de Nederlandse overheden. Tot een paar jaar geleden stelde het ministerie van Financiën deze balans op, maar sinds 2014 is het CBS verantwoordelijk.
Aan de bezittingenkant van de overheidsbalans staan zaken als gebouwen (€84 mrd, infrastructurele werken (€268 mrd), grond (€35 mrd) en staatsdeelnemingen (bijna €100 mrd). In totaal staan de overheidsbezittingen voor een kleine €728 mrd in de boeken.
Dat klinkt veel, maar het is beduidend minder dan een aantal jaar geleden. In 2008 stond het overheidsvermogen nog op €463 mrd, ruim het dubbele. Daarna ging het snel bergaf. Eerst vooral door een stijging van de staatsschuld (bijvoorbeeld omdat waardeloze banken moesten worden opgekocht) en vanaf 2013 met name door afname van de bezittingen; vooral van de waardering van de potentiële gasbaten.
In 2012 stonden de gasreserves (inclusief olie, maar de bulk is gas) nog voor €175 mrd op de balans. Een jaar later was dat nog maar €154 mrd. In 2015 was er nog iets meer dan €100 mrd van over. Op de laatste overheidsbalans staan onze gas- en oliereserves nog maar voor een schamele €41 mrd in de boeken.
Dat is een boekverlies van circa €60 mrd in een jaar tijd. Het CBS verklaart dit verlies als volgt: ‘Doordat de komende jaren minder gas wordt opgepompt, worden de baten over een langere periode uitgesmeerd. De reserves zijn daardoor minder waard.’ Het gas zit nog wel in de grond, maar omdat het er langzamer uitkomt is het (bij de door het CBS gehanteerde discontovoet van 4%) minder waard.
Ten slotte een poging om de €60 mrd in perspectief te plaatsen. Het is ruim zestig keer de maximale schatting van de schade aan Groningse huizen. Het is twee keer de totale WOZ-waarde van alle woningen in het Groningse aardbevingsgebied samen.
Nee, ik zeg daarmee niet dat we maar moeten blijven pompen. Ik suggereer alleen dat Dijsselbloem zich daar best een paar nachtjes het hoofd over mag breken.
(eerder in FD)